BPSC AEDO General Studies Practice Set 01
рдЯेрд╕्рдЯ рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдЖрдкрд╕े рдЖрдкрдХा рдиाрдо рдФрд░ рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ рдкूрдЫрддे рд╣ैं। рд╣рдо рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЖрдк рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдЬाрдиें рдХि рд╣рдо рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХ्рдпों рд▓ेрддे рд╣ैं ЁЯСЗ
рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
()
рдХ्рдпा рдЖрдк рдЯेрд╕्рдЯ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ैं?
рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдиिрдпрдо рдФрд░ рдиिрдпрдо
рдиिрдпрдо:
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдХे рднीрддрд░ рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा।
- рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдирдиे рдХे рдмाрдж, рдЖрдк рдЗрд╕े рдмрджрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ोंрдЧे।
- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╕्рдХोрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рддिрднाрдЧी рд╡िрдЬेрддा рд╣ोंрдЧे।
- рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдзोрдЦाрдзрдб़ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЖрдкрдХो рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕े рдЕрдпोрдЧ्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдиिрдпрдо:
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдХुрд▓ 2 рдк्рд░рд╢्рди рд╣ोंрдЧे।
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो 1 рдЕंрдХ рдоिрд▓ेрдЧा।
- рдХोрдИ рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рдЕंрдХрди рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж, рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬाрдПрдЧी।
- рд╡िрдЬेрддाрдУं рдХो рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╡िрддрд░рдг рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
00:00
рдк्рд░рд╢्рди рд▓ोрдб рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै...
0%
0
0
00:00
0%
| 2 | |
| 0 | |
| 00:00 |
Test provided by our education partner:
Test provided by our education partner:
Share Certificate
рдХुрдо्рд╣ाрд░ рд╕्рдерд▓ рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै, рдк्рд░ाрдЪीрди
рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░ рд╕े
рдЪрдо्рдкा рд╕े
рдЕंрдЧ рд╕े
рд░ाрдЬрдЧीрд░ рд╕े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдХुрдо्рд╣ाрд░ рд╕्рдерд▓ рдк्рд░ाрдЪीрди рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдпрд╣ां рдХी рдЦुрджाрдИ рд╕े рдоौрд░्рдпрдХाрд▓ рдХे рднрдЧ्рдиाрд╡рд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рдпрд╣ां рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХी рдЦुрджाрдИ рднाрд░рддीрдп рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдж्рд╡ाрд░ा 1913 рд╕े рд╢ुрд░ु рдХी рдЧрдИ рдеी। рдпрд╣ рдкрдЯрдиा рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕े 5 рдХिрдоी. рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╡िрдд्рддीрдп рд╡рд░्рд╖ рдЪрд▓рддा рд╣ै
1 рдЬрдирд╡рд░ी рд╕े 31 рджिрд╕рдо्рдмрд░ рддрдХ
1 рдоाрд░्рдЪ рд╕े 28/29 рдлрд░рд╡рд░ी
1 рдЕрдк्рд░ैрд▓ рд╕े 31 рдоाрд░्рдЪ рддрдХ
1 рдлрд░рд╡рд░ी рд╕े 31 рдЬрдирд╡рд░ी рддрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
"рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╡िрдд्рддीрдп рд╡рд░्рд╖" 01 рдЕрдк्рд░ैрд▓ рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрдХрд░ 31 рдоाрд░्рдЪ рдХे рдордз्рдп рд╣ोрддा рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрдм рдЬोрдб़ा рдЧрдпा?
1 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 2010
1 рдЕрдЧрд╕्рдд, 2010
1 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 2010
1 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 2010
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
86рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо 2002 рдж्рд╡ाрд░ा рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21рдХ рдЕंрддःрд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдИ рдХि рд░ाрдЬ्рдп 6 рд╕े 14 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЖрдпु рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдмрдЪ्рдЪों рдХो, рдРрд╕े рдвंрдЧ рд╕े рдЬैрд╕ा рдХि рд░ाрдЬ्рдп, рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд╡рдзाрд░िрдд рдХрд░ें, рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рддрдеा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдпेрдЧा। рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХे рдкрд░िрдкाрд▓рди рд╣ेрддु 'рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдПрд╡ं рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрдзेрдпрдХ-2009' рдХो рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा 4 рдЕрдЧрд╕्рдд, 2009 рдХो рдоंрдЬूрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд 1 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 2010 рд▓ाрдЧू рд╣ुрдЖ।
рдХिрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा 'рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдкाрддрдХाрд▓' рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै?
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 352
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 370
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 371
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 395
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 352 рдпрд╣ рдШोрд╖рдгा рдХрд░рддा рд╣ै рдХि 1. рдпुрдж्рдз, 2. рдмाрд╣्рдп рдЖрдХ्рд░рдордг рдФрд░ 3. рд╕рд╢рд╕्рдд्рд░ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдкाрдд рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдкाрдд рдХी рдШोрд╖рдгा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдоंрдд्рд░िрдордг्рдбрд▓ рдХी рд▓िрдЦिрдд рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдкрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। 44рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиु. 352 рдХे рдЕрдзीрди рдЙрдж्рдШोрд╖рдгा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдоें рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдоें рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।
рдЬिрд╕ рддाрд░ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рддाрд░े рдз्рд░ुрд╡ рддाрд░े рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рд╡рд╣ рд╣ै-
рд╕рдк्рддрдЛрд╖ि
рдоृрдЧ
рд╡ृрд╢्рдЪिрдХ
рд╡ृрд╖
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕рдк्рддрдЛрд╖ि рддाрд░ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рддाрд░े рдз्рд░ुрд╡ рддाрд░े рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рдз्рд░ुрд╡ рддाрд░े рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдХिрд░рдгें рдкृрде्рд╡ी рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рдз्рд░ुрд╡ рдкрд░ 90° рдХा рдХोрдг рдмрдиाрддी рд╣ैं। рдз्рдпाрддрд╡्рдп рд╣ै рдХि рдз्рд░ुрд╡ рддाрд░ा рдХे рдХिрд░рдгों рдХे рдкृрде्рд╡ी рдХे рдзрд░ाрддрд▓ рдкрд░ рдЖрдкрддрди рдХोрдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкृрде्рд╡ी рдХे рдЕрдХ्рд╖ांрд╢ों рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рддाрд░ा рдкृрде्рд╡ी рд╕े 434 рдк्рд░рдХाрд╢ рд╡рд░्рд╖ рджूрд░ рдЙрд░्рд╕ा рдоाрдЗрдирд░ рдпा рд▓िрдЯिрд▓ рдбिрдкрд░ рддाрд░ा рд╕рдоूрд╣ рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ी рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз рдХे рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рд╕े 24 рдШंрдЯे рдЗрд╕ рддाрд░ा рдХो рдЖрдХाрд╢ рдоें рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рднाрд░рдд рдХे рддीрди рдмрдб़े рд░ाрдЬ्рдп рд╣ैं-
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд░рдд рдХे рддीрди рдмрдб़े рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд░рдорд╢ः рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рд╡ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ैं।
"рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕" рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдХौрди рд╣ैं?
рдЬेрдо्рд╕ рдоिрд▓
рдЬॉрди рдХी
рдЖрд░. рд╕ी. рдордЬूрдорджाрд░
рд╡ी. рдП. рд╕्рдоिрде
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
“рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕" рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╡िрди्рд╕ेрди्рдЯ рдЖрд░्рдерд░ рд╕्рдоिрде рд╣ै। рдпे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░ рдзाрд░ा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдеे। 1904 рдИ. рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЙрдирдХी рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ (рдЕрд░्рд▓ीрд╣िрд╕्рдЯ्рд░ी рдСрдл рдЗंрдбिрдпा) рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рддेрдЬी рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╣ै
рдЦाрдж्рдп рдк्рд░рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг
рджुрдЧ्рдз
рдЪीрдиी
рдиिрд░्рдоाрдг
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд▓рдЧрднрдЧ 80% рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдп рдоें рд▓рдЧी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдЦाрдж्рдп рдк्рд░рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, рдбेрдпрд░ी рдоें, рдЪीрдиी рдЙрдд्рдкाрджрди, рд╡िрдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рддेрдЬी рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЕрддः рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рд╣ी рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдоें 1937 рдоें рдЧрдаिрдд рдк्рд░рдердо рднाрд░рддीрдп рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрд╕рдиे рдХिрдпा?
рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣
рдоुрд╣рдо्рдордж рдпुрдиूрд╕
рдЬी. рдПрд╕. рд▓ाрд▓
рд╡рд╣ाрдм рдЕрд▓ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
1935 рдХे рднाрд░рдд рдкрд░िрд╖рдж рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рджेрд╢ рднрд░ рдоें рдЬрдирд╡рд░ी 1937 рдоें рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ाрдпे рдЧрдпे। рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдмрд╣ुрдордд рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। рдХुрд▓ 152 рд╕्рдеाрдиों рдоें 107 рдкрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЪुрдиाрд╡ рд▓рдб़ा рдФрд░ 98 рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЙрд╕े рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ी। 24 рдоाрд░्рдЪ 1937 рдХो рдмिрд╣ाрд░ рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдПрдо. рдЬी. рд╣ैрд▓ेрдЯ рдиे рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╡िрдзाрдпрдХ рджрд▓ рдХे рдиेрддा рд╢्рд░ी рдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣ рдХो рд╕рд░рдХाрд░ рдмрдиाрдиे рдХा рдиिрдоंрдд्рд░рдг рджिрдпा, рд╢्рд░ी рдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣ рдиे рд╕рд░рдХाрд░ рдмрдиाрдиे рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдиे рдмिрд╣ाрд░ рдЗрди्рдбिрдкेрди्рдбेрди्рдЯ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрд░्рдЯी рдХे рдиेрддा рдоुрд╣рдо्рдордж рдпूрдиुрд╕ рдХो рд╕рд░рдХाрд░ рдмрдиाрдиे рдХा рдиिрдоंрдд्рд░рдг рджिрдпा। рдоोрд╣рдо्рдордж рдпूрдиुрд╕ рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдмрдиे। 1 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1937 рдХो рдоोрд╣рдо्рдордж рдпुрдиूрд╕ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдкрд╣рд▓ा рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдЧрдаिрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рдп рд╕рджрд╕्рдп рд╡рд╣ाрдм рдЕрд▓ी, рдХुрдоाрд░ рдЕрдЬीрдд рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдФрд░ рдЧुрд░ूрд╕рд╣ाрдп рд▓ाрд▓ рдеे। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдЗрд╕рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╡ाрдпрд╕рд░ाрдп рдиे рдЖрд╢्рд╡ाрд╕рди рджिрдпा рдХि рднाрд░рддीрдп рдоंрдд्рд░िрдпों рдХे рд╡ैрдзाрдиिрдХ рдХाрд░्рдпो рдоें рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे। 7 рдЬुрд▓ाрдИ 1937 рдХो рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рдиे рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЧрдарди рдХा рдлैрд╕рд▓ा рдХिрдпा। рдоोрд╣рдо्рдордж рдпूрдиुрд╕ рдХी рдЕंрддрд░िрдо рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдд्рдпाрдЧрдкрдд्рд░ рджिрдпा рдФрд░ 20 рдЬुрд▓ाрдИ рдХो рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдХा рдЧрдарди рд╣ुрдЖ।
рдкрдЯрдиा рд▓ॉрди рдХा рдЧाँрдзी рдоैрджाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдиाрдордХрд░рдг рдХрдм рдХिрдпा рдЧрдпा?
рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рджौрд░ाрди
рд╕ाрдЗрдорди рдЖрдпोрдЧ-рд╡िрд░ोрдзी рд░ैрд▓ी рдХे рджौрд░ाрди
рдЪрдо्рдкाрд░рдг рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХे рджौрд░ाрди
рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕िрд╡िрд▓ рдиाрдлрд░рдоाрдиी рдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдмाрдкू рдХी рд╡िрд╢ाрд▓ рдЬрдирд╕рднा рдЬрдирд╡рд░ी 1918 рдоें рдкрдЯрдиा рд▓ॉрди рдоैрджाрди рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ुрдИ। рддрднी рд╕े рдЗрд╕рдХा рдиाрдо рдЧांрдзी рдоैрджाрди рдкрдб़ा। рдЖрдзुрдиिрдХ рдкрдЯрдиा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 16рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рд╕ूрд░ी рдХे рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓ीрди рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░ рдирдЧрд░ी рдХे рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЧंрдЧा, рд╕ोрди, рдЧंрдбрдХ, рдФрд░ рдкुрдирдкुрди рдирджिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдмрд╕ा рдпрд╣ рд╢рд╣рд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╢рд╣рд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рдЗрд╕े рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░, рдХुрд╕ुрдордкुрд░, рдкुрд╖्рдкрдкुрд░, рдЕрдЬीрдоाрдмाрдж рдЖрджि рдиाрдоों рд╕े рднी рдкुрдХाрд░ा рдЧрдпा। рдкрдЯрдиा рдоें рдЕрдиेрдХ рджрд░्рд╢рдиीрдп рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдкрдЯрдиा рдоें рд╕्рдеिрдд рдкрдЯрдиा рд▓ॉрди рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЧांрдзी рдоैрджाрди рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдпрд╣ рдиाрдордХрд░рдг рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡ंрддрдд्рд░рддा рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा।
рдмिрд░рд╕ा рдХो рд╕ोрддे рд╣ुрдП рдкрдХрдб़ा рдЧрдпा :
1 рдлрд░рд╡рд░ी, 1900
2 рдлрд░рд╡рд░ी, 1900
3 рдлрд░рд╡рд░ी, 1900
4 рдлрд░рд╡рд░ी, 1900
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдк्рд░рд╢्рдирдЧрдд рдХोрдИ рднी рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा рдХो рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдЬाрдордХोрдкाрдИ рд╡рди рдоें рд╕ोрддे рд╕рдордп 3 рдоाрд░्рдЪ, 1900 рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी, рдзाрд░्рдоिрдХ рдиेрддा рдФрд░ рд▓ोрдХ рдиाрдпрдХ рдеे рдЬो рдоुंрдбा рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдеे। рдЙрди्рд╣ोрдиे рдПрдХ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░ाрдм्рджी рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा।
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЪिрд░ांрдж рдиाрдордХ рдкुрд░ाрд╕्рдерд▓ рдХी рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ै-
рдкुрд░ाрдкाрд╖ाрдгिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि
рдордз्рдп-рдкाрд╖ाрдгिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि
рдирд╡-рдкाрд╖ाрдгिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि
рддाрдо्рд░-рдкाрд╖ाрдгिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЫрдкрд░ा рд╕े 11 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╕्рдеिрдд рдЪिрд░ांрдж рд╕ाрд░рдг рдЬिрд▓ा рдХा рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рд╕्рдерд▓ рдирд╡ рдкाрд╖ाрдг рдХाрд▓ рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╣ै। рдШाрдШрд░ा рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдмрдиे рд╕्рддूрдкрдиुрдоा рднрд░ाрд╡ рдХो рд╣िрди्рджू, рдмौрдж्рдз рддрдеा рдоुрд╕्рд▓िрдо рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рд╕े рдЬोрдб़рдХрд░ рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рдпрд╣ рдирд╡ рдкाрд╖ाрдгрдХाрд▓ рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЬ्рдЮाрдд рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдЪिрд░ांрдж рдХे рдирд╡ рдкाрд╖ाрдгрдХाрд▓ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ाँ рд╕े рд╣рдб्рдбिрдпों рдХे рдФрдЬाрд░ рдХा рдкाрдпा рдЬाрдиा рд╣ै।
рдЬ्рдЮाрди рджीрдкрдХ рдиाрдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд░рдЪрдиा рдХिрд╕ рдорд╣ाрди рд╕ंрдд рдиे рдХी рдеी?
рд╕ाрд▓ाрд░ рдорд╕ूрдж рдЧ़ाрдЬ़ी
рджрд░िрдпा рд╕ाрд╣ेрдм
рдЗрдоाрдо рд╢ाрд╣ рдлрдХ़ीрд╣
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЬ्рдЮाрди рджीрдкрдХ рдиाрдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд░рдЪрдиा рдорд╣ाрди рд╕ंрдд рджрд░िрдпा рд╕ाрд╣ेрдм рдиे рдХी рдеी। рдЗрди्рд╣ें рджрд░िрдпा рджाрд╕ рдпा рдмिрд╣ाрд░ рд╡ाрд▓े рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рднोрдЬрдкुрд░ी рдХрд╡ि рдФрд░ рджрд░िрдпाрджाрд╕ी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдеे। рдЗрди्рд╣ें рдХрдмीрд░ рдХा рдЕрд╡рддाрд░ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрди्рд╣ोंрдиे 20 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкुрд╕्рддрдХे рд▓िрдЦी рд╣ै, рдЬिрдирдоें рд╕े “рдЬ्рдЮाрди рджीрдкрдХ" рдФрд░ "рджрд░िрдпा рд╕ाрд╣ेрдм" рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ै। рдз्рдпाрддрд╡्рдп рд╣ै рдХि 'рджрд░िрдпा рд╕ाрд╣ेрдм' рдЙрдирдХी рдЖрдд्рдордХрдеा рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдоें рддुрд░्рдХ рд╕рдд्рддा рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХौрди рдеा?
рдорд▓िрдХ рд╣ुрд╕ाрдоुрдж्рджीрди
рдЗрдм्рди рдмрдЦ्рддिрдпाрд░ рдЦिрд▓рдЬी
рдЗрдм्рд░ाрд╣िрдо
рджрд░िрдпा рдЦाँ рдиूрд╣ाрдиी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдмिрд╣ाрд░ рдоें рддुрд░्рдХ рд╕рдд्рддा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢्рд░ेрдп рдЗрдм्рдиे рдмрдЦ्рддिрдпाрд░ рдЦिрд▓рдЬी рдХो рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдмрдиाрд░рд╕ рддрдеा рдЕрд╡рдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╕ेрдиाрдкрддि рдорд▓िрдХ рд╣ुрд╕ाрдоुрдж्рджीрди рдХा рд╕рд╣ाрдпрдХ рдеा। рдЙрд╕рдиे 12рд╡ीं -13рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдХрд░्рдордиाрд╕ा рдирджी рдХे рдкूрд░्рд╡ी рдУрд░ рд╕ैрдиिрдХ рдЕрднिрдпाрди рдХिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╡рд╣ाँ рдкрд░ рд╕ेрди рд╡ंрд╢ рд╢ाрд╕рдХ рд▓рдХ्рд╖्рдордгрд╕ेрди рдеा рдФрд░ рдкाрд▓ рдХी рдкрд╣рд▓ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕рдлрд▓рддा рдУрджрди्рддрдкुрд░ी (рдмिрд╣ाрд░ рд╢рд░ीрдл) рдХी рд╡िрдЬрдп рдеी рдЬो 1198 рдИ. рдоें рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ुрдИ। рдмрдЦ्рддिрдпाрд░ рдЦिрд▓рдЬी рдиे рдРрдмрдХ рдХी рд╕рдо्рдк्рд░рднुрддा рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХी, рдордЧрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╡िрдЬिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдмрдиा рд░рд╣ा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрдзाрдиी рд▓рдЦрдиौрддी рдХो рдмрдиाрдпा рдеा।
рднाрд░рдд рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд░ूрдк рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдИंрдзрди рд╕ेрд▓ рдл़ेрд░ी рдмोрдЯ, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдоाрд░्рдЪ 2024 рдоें рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा, рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХी рдЧрдИ рдеी?
рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рд╢िрдкрдпाрд░्рдб рд▓िрдоिрдЯेрдб
рдХोрдЪीрди рд╢िрдкрдпाрд░्рдб рд▓िрдоिрдЯेрдб
рд╡ेрд╕्рдЯрд░्рди рдЗंрдбिрдпा рд╢िрдкрдпाрд░्рдб рд▓िрдоिрдЯेрдб
рдордЬ़рдЧांрд╡ рдбॉрдХ рд╢िрдкрдмिрд▓्рдбрд░्рд╕ рд▓िрдоिрдЯेрдб
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднाрд░рдд рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдИंрдзрди рд╕ेрд▓ рдЪाрд▓िрдд рдиौрдХा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХोрдЪीрди рд╢िрдкрдпाрд░्рдб рд▓िрдоिрдЯेрдб рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдиौрдХा рдХी рдХ्рд╖рдорддा 50 рдпाрдд्рд░िрдпों рдХी рд╣ै। рдпрд╣ рдлेрд░ी рд╣рд░िрдд рдиौрдХा рдкрд╣рд▓ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдлेрд░ी рдХो рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдЧंрдЧा рдирджी рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЬाрдпेрдЧा। рдпрд╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓, рдКрд░्рдЬा рдХुрд╢рд▓ рдПрд╡ं рди्рдпूрдирддрдо рдЖрд╡ाрдЬ рд╡ाрд▓ी рдлेрд░ी рд╣ै। рдЗрд╕े рджрд╣рди рдЬрд╣ाрдЬों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХрдо рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдкрдб़рддी рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рдоाрдирд╡ рдбीрдПрдирдП рдмैंрдХ 30 рдЬрдирд╡рд░ी 2024 рдХो рдХрд╣ाँ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा?
рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдХिंрдЧ рдЬॉрд░्рдЬ рдоेрдбिрдХрд▓ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी
рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдмрдиाрд░рд╕ рд╣िंрджू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा DNA рдмैंрдХ рдмрдиाрд░рд╕ рд╣िрди्рджू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдЬूрд▓ॉрдЬी рдбिрдкाрд░्рдЯрдоेंрдЯ рдоें 30 рдЬрдирд╡рд░ी, 2024 рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें 'рдоेрдХ рдЗрди рдЗрдг्рдбिрдпा' рдХे рддрд╣рдд рдиिрд░्рдоिрдд рдорд╢ीрдиों рдХो рд▓рдЧाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд░्рд╖ 1953 рдоें рд╡ॉрдЯрд╕рди рдПрд╡ं рдХ्рд░िрдХ рдиे DNA рдХी рдж्рд╡िрдХुंрдбрд▓िрдд рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоॉрдбрд▓ рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा, рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рд╡рд░्рд╖ 1962 рдоें рдиोрдмेрд▓ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдоिрд▓ा, DNA рд╕рднा рдЖрдиुрд╡ांрд╢िрдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬीрди рдЗрд╕рдХी рдЗрдХाрдИ рд╣ै рдПрд╡ं рдпрд╣ рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╡рд╣ рдПंрдЬाрдЗрдо, рдЬो рд╣рдоाрд░े рдоुँрд╣ рдоें рднोрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рддा рд╣ै/рд╣ैं-
рдкेрдк्рд╕िрди
рдкрд░рдСрдХ्рд╕ीрдбेрд╕
рдПрдоाрдЗрд▓ेрдЬ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдПрдоाрдЗрд▓ेрдЬ рдкрд╣рд▓ा рдПंрдЬाрдЗрдо рд╣ै, рдЬो рд╣рдоाрд░े рдоुँрд╣ рдоें рднोрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдоिрд╢्рд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдпрд╣ рдПрдХ рд▓ाрд░рдпुрдХ्рдд рдПंрдЬाрдЗрдо рд╣ै। рдоुрдЦ рдоें рд▓ाрд░ рдЧ्рд░ंрдеिрдпां рдПрдоाрдЗрд▓ेрдЬ рдПंрдЬाрдЗрдо рдХो рд╕्рдд्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдпрд╣ рднोрдЬрди рдоें рдоौрдЬूрдж рд╕्рдЯाрд░्рдЪ рдХो рдкрдЪाрдХрд░ рд╢рд░्рдХрд░ा рдмрдиाрддा рд╣ै। рд╕्рдЯाрд░्рдЪ рдХाрд░्рдмोрд╣ाрдЗрдб्рд░ेрдЯ рдХा рдкाрдЪрди рдоुрдЦ рдоें рд╢ुрд░ू рд╣ोрддा рд╣ै। рдПрдоाрдЗрд▓ेрдЬ рднोрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдХ्рд░िрдпा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдкрд╣рд▓ा рдПंрдЬाрдЗрдо рд╣ै।
рд▓ीрдЪी рдХा рдЦाрдж्рдп рднाрдЧ рд╣ै
рдПрд░िрд▓
рдеैрд▓ेрдорд╕
рдмीрдЬ рдХोрдЯ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рд▓ीрдЪी рдПрдХ рдлрд▓ рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдиाрдо ‘Litchi Chinensis' рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЦाрдиे рд╡ाрд▓े рднाрдЧ рдХा рдиाрдо рдПрд░िрд▓ рд╣ै। рдЗрд╕े рд░рдЬ्рдЬु рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рдмीрдЬ рдбंрдард▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдлрд▓ рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХे рдЦाрдиे рд╡ाрд▓े рднाрдЧ рдиिрдо्рди рд╣ैं- рдлрд▓ рдЦाрдж्рдп рднाрдЧ рдЖрдо рдордз्рдпрдлрд▓ рднिрдд्рддि рдиाрд░िрдпрд▓ рдн्рд░ूрдгрдкोрд╖ рд╕ेрдм рдоांрд╕рд▓ рдкुрд╖्рдкाрд╕рди
рдкौрдзों рдоें рдк्рд░рджीрдк्рддिрдХाрд▓िрддा рдХी рдЦोрдЬ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं
рдЧाрд░्рдирд░ рдФрд░ рдПрд▓ाрд░्рдб
рд╕्рдЯीрд╡рд░्рдб рдФрд░ рд╕ैрд▓िрд╕рдмрд░ी
рдеीрдоैрди рдФрд░ рд╕्рдХूрдЧ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдкौрдзो рдоें рдк्рд░рджीрдк्рддिрдХाрд▓िрддा рдХी рдЦोрдЬ рдЧाрд░्рдирд░ рдФрд░ рдПрд▓ाрд░्рдб рдиे рд╕рди् 1920 рдоें рдХी рдеी। рдХुрдЫ рдкौрдзों рдоें рдлूрд▓ рдЦिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд╢्рдЪिрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЗрд╕े рд╣ी рдкौрдзों рдХी рдк्рд░рджीрдк्рддिрдХाрд▓िрддा (Photopriodism) рдХрд╣рддे рд╣ै। рдпрд╣ рдкौрдзों рдкрд░ рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЬाрдирд╡рд░ों рдкрд░ рднी рд▓ाрдЧू рд╣ोрддा рд╣ै। рдк्рд░рджीрдк्рддिрдХाрд▓िрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкौрдзों рдХो рддीрди рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмाँрдЯा рдЧрдпा рд╣ै, рдЬो рдиिрдо्рди рд╣ै- • рд▓ंрдмे рджिрди рд╡ाрд▓े рдкौрдзे- рдЬिрди рдкौрдзों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдЕрдзिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै рд╡े рдкौрдзे рдЕрдзिрдХ рд▓ंрдмे рджिрди рд╡ाрд▓े рдкौрдзे (LDP) рд╣ोрддे рд╣ै। рдЬैрд╕े- рдоूрд▓ी, рдкाрд▓рдХ, рдЪुрдХрди्рджрд░ рдЖрджि। • рдЫोрдЯे рджिрди рд╡ाрд▓े рдкौрдзे- рдЬिрди рдкौрдзों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдХрдо рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рдЫोрдЯे рджिрди рд╡ाрд▓े рдкौрдзें (SDP) рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- рд╕ूрд░рдЬрдоुрдЦी, рдЪाрд╡рд▓, рд╕ोрдпाрдмीрди, рддंрдмाрдХू рдЖрджि। • рджिрди рддрдЯрд╕्рде рдкौрдзे- рд╡े рдкौрдзे рдЬिрдирдоें рджिрди рдХी рд▓ंрдмाрдИ рдХी рдкрд░рд╡ाрд╣ рдХिрдП рдмिрдиा рдлूрд▓ рдЖрддे рд╣ै, рджिрди рддрдЯрд╕्рде рдкौрдзे (DNP) рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ै। рдЬैрд╕े- рдЧुрд▓ाрдм, рдЯрдоाрдЯрд░, рдХрдХрдб़ी рдЖрджि।
рд╕्рдЯोрдоेрдЯा рдкрдд्рддिрдпों рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЫिрдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдкौрдзे рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ैं
рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди
рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рдкाрдиी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рд╕्рдЯोрдоेрдЯा рдкрдд्рддिрдпों рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдоौрдЬूрдж рдЫोрдЯे рдЫिрдж्рд░ рд╣ै; рдЬिрдирдХे рдЬрд░िрдП рдкौрдзे рдХाрд░्рдмрдирдбाрдИ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ै рдПрд╡ं рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЫोрдб़рддे рд╣ैं।
рд╕ैрд░ोрд▓ॉрдЬी рдиिрдо्рди рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рд╣ै-
рдЫिрдкрдХрд▓िрдпों рдХा
рдордЪ्рдЫрд░ों рдХा
рдХॉрдХрд░ोрдЪों рдХा
рдЪрдордЧाрджрдб़ рдХा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕ैрд░ोрд▓ॉрдЬी рдоें рдЫिрдкрдХрд▓िрдпों рдХा (Lizards) рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпाрд│ाрддा рд╣ै। рдЫिрдкрдХрд▓ी рд╕ंрдШ рдХॉрд░्рдбेрдЯा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै। рд╕ाँрдкों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдУрдлिрдпोрд▓ॉрдЬी (Ophiology) рдЙрднрдпрдЪрд░ рдПрд╡ं рд╕рд░ीрд╕ृрдк рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рд╣рд░्рдкेрдЯोрд▓ॉрдЬी (Herpetology)
рдпрджि рдПрдХ рдЬीрд╡ाрдг्рд╡िрдХ рдХोрд╢िрдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 15 рдоिрдирдЯ рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै рддрдм 2 рдШंрдЯे рдоें рдХिрддрдиे рдЬीрд╡ाрдг्рд╡िрдХ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोंрдЧे?
16
8
64
256
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
3
рдЬीрд╡ाрдгु рдХोрд╢िрдХा 15 рдоि. рдоें 2 рднाрдЧों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै рддो 120 рдоि. рдоें рдЬीрд╡ाрдг्рд╡िрдХ рдХोрд╢िрдХा рд╕े 256 рдЬीрд╡ाрдг्рд╡िрдХ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोंрдЧे।
рдкौрдзों рдПрд╡ं рдкрд╢ु рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЕрди्рддрд░ рдиिрдо्рди рдоें рдХिрд╕ рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै?
рдиाрднिрдХ
рдПंрдЬाрдЗрдо
рдХोрд╢िрдХा рднिрдд्рддि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдкौрдзे (рдкाрджрдк) рдПрд╡ं рдкрд╢ु (рдЬрди्рддु) рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдЕрди्рддрд░ рдоुрдЦ्рдпрддः рдХोрд╢िрдХा рднिрдд्рддि рд╕े рд╣ी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддी рд╣ै। рдХोрд╢िрдХा рднिрдд्рддि рдкाрджрдк рдХोрд╢िрдХा рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рдоोрдЯा рдФрд░ рдХрдб़ा рдЖрд╡рд░рдг рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рднिрдд्рддि рдоुрдЦ्рдпрддः рд╕ेрд▓्рдпूрд▓ोрдЬ рдХी рдмрдиी рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкाрд░рдЧрдо्рдп рд╣ोрддी рд╣ै।
рдХोрд▓्рдб рдХंрдбीрд╢рди्рд╕ рдоें рд╕्рдеिрд░ (рдиॉрди-рдбीрдХрдо्рдкोрдЬेрдмрд▓) рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрд░्рдЯीрдлिрд╢िрдпрд▓ рд╕्рд╡ीрдЯрдирд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рд╕ैрдХрд░िрди
рд╕ुрдХ्рд░ोрдЬ
рдПрд╕्рдкाрд░्рдЯेрдо
рдПрд▓िрдЯेрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдаंрдбे рдкेрдп рдкрджाрд░्рдеों рдоें рдХृрдд्рд░िрдо рдоिрдаाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдкрджाрд░्рде 'рдПрд╕्рдкाрд░्рдЯрдо' рд╣ै, рдЬो рдЪीрдиी рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдоीрдаा рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХрдорд░े рдХे рддाрдк рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рд╕्рдеिрддि рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдзाрддु рдХा рдиाрдо рдмрддाрдЗрдП।
рдкाрд░ा
рдм्рд░ोрдоीрди
рд╕ोрдбिрдпрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдзाрддुрдУं рдоें рдкाрд░ा рд╕ाрдоाрди्рдп рддाрдк (рдХрдорд░े рдХे рддाрдк рдкрд░) рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рд╣ै। рдкाрд░ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдерд░्рдоाрдоीрдЯрд░, рдЕрдорд▓рдЧрдо рдЖрджि рдмрдиाрдиे рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдк्рд░рдХृрддि рдоें рдкाрд░े рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдзाрддुрдПं рдаोрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ैं। рдкाрд░ा рд╕ाрдоाрди्рдп рддाрдк рдкрд░ рдж्рд░рд╡ рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рдзाрддु рдХे рд╕िрд▓िрдХेрдЯों рдХे рдЕрдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ीрдп рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рдХांрдЪ (рд╢ीрд╢ा) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд╕ाрдзाрд░рдг рдХांрдЪ рдмрдиाрдиे рдоें рд╕िрд▓िрдХा, рд╡िрд░ंрдЬрдХ рдкрджाрд░्рде, рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рдзाрддु рдХे рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб, рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЖрджि рдкрджाрд░्рдеों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рддी рд╣ैं। рд╡рдирд╕्рдкрддि рддेрд▓ों рд╕े рдХृрдд्рд░िрдо рдШी рдмрдиाрдиे рдоें рдиिрдХेрд▓ рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░рдХ рдХा рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдЯिрди рд╕े рд░ांрдЧा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд▓ोрд╣े рдХा рд╡िрд╢ुрдж्рдзрддрдо рд░ूрдк рд╣ै-
рд╕्рдЯीрд▓
рдХрдЪ्рдЪा рд▓ोрд╣ा
рдврд▓рд╡ां рд▓ोрд╣ा
рдкिрдЯрд╡ां рд▓ोрд╣ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд▓ोрд╣ा рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдзाрддु рд╣ै। рднू-рдЧрд░्рднिрдХ рддрдд्рд╡ों рдоें рд▓ोрд╣े рдХा рдЪौрдеा рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд▓ोрд╣ा рдоुрдХ्рдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдирд╣ीं рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдкिрдЯрд╡ां рд▓ोрд╣ा рд╢ुрдж्рдз рд▓ोрд╣ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрдШाрддрд╡рд░्рдз्рдп рдФрд░ рддрди्рдп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХाрд░्рдмрди рдХी рдоाрдд्рд░ा рд╕рдмрд╕े рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдЬрдмрдХि рдврд▓рд╡ां рд▓ोрд╣ा рдоें рдХाрд░्рдмрди рдХी рдоाрдд्рд░ा рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдХрдаोрд░ рдФрд░ рднंрдЧुрд░ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै?
рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдСрдХ्рд╕ीрдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб
рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдоोрдиोрд╕рд▓्рдлेрдЯ
рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдЯेрдЯ्рд░ाрдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб
рд╕ोрдбिрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдиाрдо рдХैрд▓्рд╕िрдпрдо рдСрдХ्рд╕ीрдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рд╣ै рддрдеा рдЗрд╕рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ूрдд्рд░ CaOCl2 рд╣ै। рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ рдПрдХ рдЕрдХाрд░्рдмрдиिрдХ рд░рд╕ाрдпрди рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рддрдд्рдд्рд╡ рдХी рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╣ै?
рд▓िрдеिрдпрдо
рдмेрд░िрд▓िрдпрдо
рдмोрд░ॉрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдХिрд╕ी рдкрд░рдоाрдгु рдХे рдиाрднिрдХ рд╕े рдЙрд╕рдХे рдмाрд╣рд░ी рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрди рдХрдХ्рд╖ा рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी рдХो рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдХрд╣рддे рд╣ै। рд╣ाрдЗрдЬेрдирдмрд░्рдЧ рдХा рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддा рд╕िрдж्рдзांрдд рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдХा рдПрдХ рд╕рдЯीрдХ рдоाрдк рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджो рдмंрдзिрдд рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХे рдиाрднिрдХ рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ै। рдмंрдзрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░рдоाрдгु рдХी рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдд्рд░िрдЬ्рдпा рд╣ोрдЧी рдЗрд╕рд▓िрдП рдкрд░рдоाрдгु рдХा рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрдд рджाрдпрд░ा рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдкрд░рдоाрдгु рдХी рдХोрдИ рднी рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпे рдЧрдП рдмंрдзो рдкрд░ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╡िрдХрд▓्рдк рдоें рд▓िрдеिрдпрдо рдХी рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा (167 pm) рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╣ै। рдЕрди्рдп рд╡िрдХрд▓्рдкों рдмेрд░िрд▓िрдпрдо рддрдеा рдмोрд░ॉрди рдХी рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдХ्рд░рдорд╢ः 112 pm рддрдеा 87 pm рд╣ै। рдиोрдЯ : рдл्рд░ांрд╕िрдпрдо рдХी рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ (348 рдкिрдХोрдоीрдЯрд░) рддрдеा рд╣ीрд▓िрдпрдо рдХी рдкрд░рдоाрдгु рдд्рд░िрдЬ्рдпा рди्рдпूрдирддрдо (0.208 nm) рд╣ै।
рдлрд▓ों рдХो рдЬрдмрд░рджрд╕्рддी рдкрдХाрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдЧैрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
рдИрдеेрди
рдПрдеिрд▓ीрди
рдоेрдеिрд▓ीрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдлрд▓ों рдХो рдЬрдмрд░рджрд╕्рддी рдкрдХाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдеिрд▓ीрди рдЧैрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдПрдеिрд▓ीрди рдПрдХ рд░ंрдЧрд╣ीрди рдЧैрд╕ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ूрдд्рд░ C2H4 рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдиे рдкрд░ рдлрд▓ рдкрдХ рдЬाрддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдПрдеिрд▓ीрди рд╣рд╡ा рдоें рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЧैрд╕ рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдХрд░рдХे рдХाрд░्рдмрди рдбाрдИрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдФрд░ рдкाрдиी рдмрдиाрддी рд╣ै। рдпे рдЙрдд्рдкाрдж рдлрд▓ों рдХे рдкрдХрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рддेрдЬ рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддी рд╣ै।
рд╕ोрдбिрдпрдо рд╣ाрдЗрдб्рд░ॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдФрд░ рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдЕрднिрдХ्рд░िрдпा рд╕े рд╕ोрдбिрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рдФрд░ рдЬрд▓ рдмрдирддे рд╣ै। рдпрд╣ рдХौрди-рд╕ी рдЕрднिрдХ्рд░िрдпा рд╣ै?
рдЙрджाрд╕ीрдиीрдХрд░рдг
рд╡िрдШрдЯрди
рд╕ंрдпोрдЬрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рд╕ोрдбिрдпрдо рд╣ाрдЗрдб्рд░ॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдФрд░ рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдЕрднिрдХ्рд░िрдпा рд╕े рд╕ोрдбिрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рдФрд░ рдЬрд▓ рдмрдирддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрднिрдХ्рд░िрдпा рдЙрджाрд╕ीрдиीрдХрд░рдг рдЕрднिрдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЕрдо्рд▓ рдФрд░ рдХ्рд╖ाрд░ рдХ्рд░िрдпा рдХрд░рдХे рдПрдХ рд▓рд╡рдг рдФрд░ рдЬрд▓ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं। NaOH + HCl → NaCl + H2O
рд╕рднी рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдкрджाрд░्рде рдЕрдкрдиे рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдЧुрдг рдЦो рджेрддे рд╣ैं, рдЬрдм
рдЬрдм рдкाрдиी рдоें рдбुрдмोрдП рдЬाрддे рд╣ैं
рдЬрдм рддेрд▓ рдоें рдбुрдмोрдП рдЬाрддे рд╣ैं
рд▓ौрд╣ рдХे рдЯुрдХрдб़ों рдХे рдиिрдХрдЯ рд▓ाрдП рдЬाрддे рд╣ैं
рдЬрдм рдЧрд░्рдо рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕рднी рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдкрджाрд░्рде рдЕрдкрдиे рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдЧुрдг, рдЧрд░्рдо рдХिрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рдЦो рджेрддे рд╣ैं рдЪुрдо्рдмрдХ рдХो рдЧрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЪुрдо्рдмрдХ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЕрдкрдиी рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рд╢рдХ्рддि рдЦोрддे рдЪрд▓े рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕंрддрддः рдЕрдкрдиी рдкूрд░्рдг рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рд╢рдХ्рддि рдЦो рджेрддे рд╣ैं। рдкुрдиः рдардг्рдбा рдХрд░рдиे рдкрд░ рднी рд╡े рдЕрдкрдиी рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рд╢рдХ्рддि рд╡ाрдкрд╕ рдирд╣ीं рдкा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
50°C рдХा рдоाрди рдлाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рд╕्рдХेрд▓ рдоें рд╣ै?
104°F
122°F
100°F
75°F
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
37° рд╕ेрдг्рдЯीрдЧ्рд░ेрдб = 98.6° рдлाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдмрдХि 50° рд╕ेрдг्рдЯीрдЧ्рд░ेрдб = 122° рдлाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै- C-0/100 = F-32/180 50/100 = F-32/180 F-32 = 90 F = 90 + 32 = 122° F
40 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рдХा рдоाрди рдлाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рд╕्рдХेрд▓ рдоें рд╣ै।
104 °F
100 °F
102 °F
75 °F
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
TC = 5/9(TF-32) 9/5 × 40 = TF-32 TF = 72 + 32 TF = 104°C
рд╕ंрдШрдирди рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЧैрд╕ рдХा рдаोрд╕ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
рдаोрд╕ рдХा рдж्рд░рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
рд╡ाрд╖्рдк рдХा рдж्рд░рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
рдКрд╖्рдоीрдп рдКрд░्рдЬा рдХा рдаंрдбी рдКрд░्рдЬा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╡ाрд╖्рдк рдХा рдж्рд░рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕ंрдШрдирди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЧैрд╕ рдХे рдаोрд╕ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрдиे рдХी рдкрд░िрдШрдЯрдиा рдХो рдиिрдХ्рд╖ेрдкрдг рдХрд╣рддे рд╣ैं рддрдеा рдаोрд╕ рдХे рдж्рд░рд╡ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрдиे рдХो рдоेрд▓्рдЯिंрдЧ рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рд╕ोрдиाрд░ рддрдХрдиीрдХ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै-
рдкाрдиी рдХे рдиीрдЪे рдкрд╣ाрдб़िрдпों рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдоें
рд╣िрдо-рд╢ैрд▓ рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдоें
рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕ोрдиाрд░ рдПрдХ рдРрд╕ी рддрдХрдиीрдХ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдз्рд╡рдиि рд╕ंрдЪрд░рдг рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдкाрдиी рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдпा рдЙрд╕рдХे рдиीрдЪे рдХी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ोрдиाрд░ рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрд▓्рдЯ्рд░ाрд╕ोрдиिрдХ рддрд░ंрдЧें рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддा рд╣ै, рдпрд╣ рддрд░ंрдЧें рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рдкрд░ рдпा рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рдХрд╣ीं рднी рд╕्рдеिрдд рд╡рд╕्рддु рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддी рд╣ैं рдФрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрдХрд░ рдбिрдЯेрдХ्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ोрдиाрд░ рддрдХрдиीрдХी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे, рдкाрдиी рдХे рдиीрдЪे рдХी рдкрд╣ाрдб़िрдпों, рдкрдирдбुрдм्рдмिрдпों, рдШाрдЯिрдпों, рд╣िрдордЦрдг्рдбों рдЖрджि рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рд╣ेрддु рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЪुंрдмрдХीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै
рдЕрджिрд╢ рд░ाрд╢ि
рд╕рджिрд╢ рд░ाрд╢ि
рдЖрдпाрдо-рд░рд╣िрдд рд░ाрд╢ि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдПрдХ рд╕рджिрд╢ рд░ाрд╢ि рд╣ै। рд╡ैрд╕ी рднौрддिрдХ рд░ाрд╢िрдпाँ рдЬिрдирдоें рдкрд░िрдоाрдг рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рджिрд╢ा рджोрдиो рдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ै рдФрд░ рдЬो рдпोрдЧ рдХे рдиिрд╢्рдЪिрдд рдиिрдпрдоों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬोрдб़ी рдЬाрддी рд╣ै рдЙрди्рд╣ें рд╕рджिрд╢ рд░ाрд╢ि рдХрд╣рддे рд╣ैं; рдЬैрд╕े - рд╡िрд╕्рдеाрдкрди, рдд्рд╡рд░рдг рдЖрджि। рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ाрдУं рдФрд░ рдЪुंрдмрдХीрдп рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рдЪुंрдмрдХीрдп рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ै। рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдЗрдХाрдИ рдЯेрд╕्рд▓ा рд╣ै। рдПрдХ рдЯेрд╕्рд▓ा рдПрдХ рд╡ेрдмрд░ рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдоीрдЯрд░ рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╣рд╡ा рдоें рдирдоी рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдЙрдкрдХрд░рдг рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
рдПрдпрд░ोрдоीрдЯрд░
рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдоीрдЯрд░
рд╣ाрдЗрдЧ्рд░ोрдоीрдЯрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рд╣рд╡ा рдоें рдирдоी (рдЖрд░्рдж्рд░рддा) рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ाрдЗрдЧ्рд░ोрдоीрдЯрд░ (рдЖрд░्рдж्рд░рддाрдоाрдкी) рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдоीрдЯрд░ – рдХिрд╕ी рдж्рд░рд╡ рдХा рдЖрдкेрдХ्рд╖िрдХ рдШрдирдд्рд╡ рдоाрдкрддा рд╣ै। рдПрдпрд░ोрдоीрдЯрд░ - рд╡ाрдпु рдпा рдЕрди्рдп рдЧैрд╕ों рдХा рд╡рдЬрди рдПрд╡ं рдШрдирдд्рд╡ рдЖрджि рдоाрдкрдиे рдХा рдЙрдкрдХрд░рдг।
рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै-
рдмीрдЬों рдХी рдЙрдЪ्рдЪ рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХिрд╕्рдо
рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕िंрдЪाрдИ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं
рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдПрд╡ं рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ
рдЗрдирдоें рд╕े рд╕рднी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЕрдоेрд░िрдХी рд╡िрдж्рд╡ाрди рдбॉ. рд╡िрд▓िрдпрдо рдЧॉрдб рдиे рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрдЬ рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдХिрд╕्рдоों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдеा। рднाрд░рдд рдоें 1960 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рдХृрд╖ि рдоें рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рдЖрдИ рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЦाрдж्рдпाрди्рди рдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдЖрдИ। рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╕ाрддрд╡ें рджрд╢рдХ рдХे рдордз्рдп рдоें рдХृрд╖ि рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рдЙрд╕ рддीрд╡्рд░ рд╡ृрдж्рдзि рд╕े рд╣ै рдЬो рдКँрдЪी рдЙрдкрдЬ рд╡ाрд▓े рдмीрдЬों рдПрд╡ं рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЦाрджों рд╡ рдирдИ рддрдХрдиीрдХ рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ुрдИ। рдЗрд╕рдоें рдбॉ. рдПрдо.рдПрд╕. рд╕्рд╡ाрдоीрдиाрдерди рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рдеा।
рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╢िрд╢ु-рдорд░рдгांрдХ рджрд░ рд╣ै-
рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдХे рдмрд░ाрдмрд░
рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рд╕े рдХрдо
рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╡рд░्рд╖ 2007 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╢िрд╢ु рдоृрдд्рдпु рджрд░ (рдк्рд░рддि рд╣рдЬाрд░ рдЬीрд╡िрдд рдЬрди्рдо) 58 рдеी, рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рд░ाрдЬ्рдп рдХी 48 рддрдеा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдХी 55 рдеी। рд╕िрддрдо्рдмрд░, 2022 рдоें рдЬाрд░ी рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рд╖ 2020 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╢िрд╢ु рдоृрдд्рдпु рджрд░ 27 рддрдеा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдХी 28 рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ-рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा-
рдиीрддीрд╢ рдХुрдоाрд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рд▓ाрд▓ू рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рд╕ुрд╢ीрд▓ рдоोрджी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╡िрдд्рддीрдп рд╡рд░्рд╖ 2006-07 рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ-рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдЙрдк рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рддрдеा рд╡िрдд्рдд рдоंрдд्рд░ी рд╕ुрд╢ीрд▓ рдоोрджी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиिрдпोрдЬрди рдоें "рд░ोрд▓िंрдЧ рдк्рд▓ाрди" рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдпी рдеी-
рдЗंрджिрд░ा рдЧांрдзी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдл्рд░ंрдЯ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рдЬрдирддा рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рд░ाрдЬीрд╡ рдЧाँрдзी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЧुрди्рдиाрд░ рдоिрд░्рдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд░ोрд▓िंрдЧ рдк्рд▓ाрди рдЕрдерд╡ा рдЪрд▓ рдпोрдЬрдиा рдХो рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдмाрд░ рдЬрдирддा рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा 1978 рдоें рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ рдеी। рдпрд╣ рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा, рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा рддрдеा ‘рдЕрдирд╡рд░рдд рдпोрдЬрдиा' рд╕рднी рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЧрд░ीрдмी рдХा рдЕंрддрд░ рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै
рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ों рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдоें рдЕंрддрд░
рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдФрд░ рдЙрд╕ рд░ेрдЦा рд╕े рдиीрдЪे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рднी рд▓ोрдЧों рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЖрдп рд╕्рддрд░ рдХे рдмीрдЪ рдХा рдЕंрддрд░
рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ों рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рдЕंрддрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЧрд░ीрдмी рдХा рдЕंрддрд░ рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдоें рдЧрд░ीрдмी рдХी рддीрд╡्рд░рддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै, рдЬो рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рд╕े рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рдФрд╕рдд рдХрдоी рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै рдЧрд░ीрдмी рдЕंрддрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рдПрдХ рд╕ंрдХेрддрдХ рд╣ै, рдЬो рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рдФрд░ рдШрд░ो рдоें рдЦрдкрдд рджेрдЦрдХрд░ рдЧрд░ीрдмी рдХो рдоाрдкрддा рд╣ै।
рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╡рд░्рд╖ 2021-22 рдоें, рдиिрдо्рди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдПрдХ рдоें рдорд▓्рдЯीрдбाрдЗрдоेрди्рд╢рдирд▓ рдкाрд╡рд░्рдЯी рдЗрди्рдбेрдХ्рд╕ (рдПрдордкीрдЖрдИ) рд╕рдмрд╕े рдиिрдо्рди рдеा?
рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
рдоेрдШाрд▓рдп
рдмिрд╣ाрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╡рд░्рд╖ 2021-22 рдоें, рдмिрд╣ाрд░ рдХी рд╕्рдеिрддि, рдорд▓्рдЯीрдбाрдЗрдоेंрд╢рдирд▓ рдкाрд╡рд░्рдЯी рдЗрди्рдбेрдХ्рд╕ рдоें рд╕рдмрд╕े рдиिрдо्рди рдеी। рдХेрд░рд▓ рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕рдмрд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рдеी। рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ рдЬैрд╕े рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░рдХों рдХो рдз्рдпाрди рд░рдЦрддे рд╣ुрдП, рд╡्рдпाрдкрдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рдЧрд░ीрдмी рдХो рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдПрдХ рдкрд╣рд▓ рд╣ै।
рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХे рдмाрд░े рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै?
NSSO рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рд╕्рд╡ीрдХृрдд рдФрд╕рдд рдХैрд▓ोрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди 2400 рдХैрд▓ोрд░ी рд╣ै।
рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрдоाрди рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд╣рд░ рдкाँрдЪ рд╕ाрд▓ рдоें рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХा рдЖрдХрд▓рди рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рддिрджрд░्рд╢ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг (NSSO) рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрдоाрди рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд╣рд░ рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рдоें рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╕्рд╡ीрдХृрдд рдХैрд▓ोрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें 2400 рдХैрд▓ोрд░ी рдк्рд░рддिрд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рд╣ै рдПрд╡ं рдирдЧрд░ीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें 2100 рдХैрд▓ोрд░ी рдк्рд░рддिрд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рд╣ी рд╣ैं, рддो рд╡िрдХрд▓्рдк (e) рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं рдЙрдд्рддрд░ рд╣ोрдЧा।
рдпрджि рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ (рд╕्рдкीрдХрд░) рдкрдж рдд्рдпाрдЧрдиा рдЪाрд╣े рддो рдЙрд╕े рдЕрдкрдиा рдд्рдпाрдЧрдкрдд्рд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП -
рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХो
рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХो
рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХो
рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-179 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╡ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рджोрдиों рд╣ी рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХो рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдкрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рдкрдж рд╕े рдд्рдпाрдЧ-рдкрдд्рд░ рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж् рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рди्рдпूрдирддрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрддी рд╣ै-
20
40
30
96
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж, рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрди рдордг्рдбрд▓ рдХा рдЙрдЪ्рдЪ рд╕рджрди рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХे рдХुрд▓ рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЙрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рдХुрд▓ рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी, рдХिрди्рддु рдХिрд╕ी рднी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा 40 рд╕े рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी - рдЕрдиु0 [171(1), 171(2),]
рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрдпрд▓ рдоें рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╣ै?
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी
рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
рд╕ंрд╕рдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдкाрд╕ рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-217 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдХे рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рддрдеा рд╕ंрдмंрдзिрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХे рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рд╕े рдХी рдЬाрдпेрдЧी। рдЬрдмрдХि рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ंрд╕рджीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рд╕рд╣ी рд╣ै?
рд╡िрдзाрдпिрдХा, рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ै।
рд╡िрдзाрдпिрдХा, рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ै।
рд╡िрдзाрдпिрдХा рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рджोрдиों рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ैं।
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि, рди्рдпाрдпрдкрд▓िрдХा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ рд╣ै।
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рднाрд░рдд рдоें рд╕ंрд╕рджीрдп рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕ंрд╕рджीрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдоें рд╡िрдзाрдпिрдХा рдФрд░ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХा рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╕ंрд╕рджीрдп рд╢ाрд╕рди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдХोрдИ рднी рдЕंрдЧ рдиिрд░ंрдХुрд╢ рди рд╣ो рдЬाрдп рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд░ोрдХрдеाрдо (Check and Balance) рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдпी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкिрдХा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрдзाрдпिрдХा рдФрд░ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡िрдзाрдпिрдХा рддрдеा рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдордирдоाрдиी рдкूрд░्рдг рдХृрдд्рдпों рдХे рдКрдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХो рдпрд╣ рд╢рдХ्рддि рджी рдЧрдпी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЗрдирдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рдХाрд░्рдпों рдХो рдЕрд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी рд╕ीрдоा рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░े। рдиोрдЯ- рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиु0 79 рдоें рд╕ंрд╕рдж рдХे рдЧрдарди рдХी рдмाрдд рдХी рдЧрдпी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рддीрди рдЕंрдЧ рд╣ै। (1) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि, (2) рд▓ोрдХрд╕рднा, (3) рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा
рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рдЕрдз्рдпाрджेрд╢ рдЬाрд░ी рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╣ै
рд╡िрдзाрдпी рд╢рдХ्рддि
рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рд╢рдХ्рддि
рдЕрд░्рдз-рди्рдпाрдпिрдХ рд╢рдХ्рддि
рди्рдпाрдпिрдХ рд╢рдХ्рддि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 123 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ (1) рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдЬрдм рд╕ंрд╕рдж рдХे рджोрдиों рд╕рджрди рд╕рдд्рд░ рдоें рд╣ै, рдпрджि рдХिрд╕ी рд╕рдордп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рдпрд╣ рд╕рдоाрдзाрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै, рдЬिрдирдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рддुрд░рди्рдд рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдХрд░рдиा рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдРрд╕े рдЕрдз्рдпाрджेрд╢ рдк्рд░рдЦ्рдпाрдкिрдд рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा рдЬो рдЙрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ो (2) рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рдЕрдзीрди рдк्рд░рдЦ्рдпाрдкिрдд рдЖрджेрд╢ рдХा рд╡рд╣ी рдмрд▓ рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ोрдЧा рдЬो рд╕ंрд╕рдж рдХे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╕ंрд╕рдж рдХो рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी рдоें рдХिрд╕ी рдоाрдорд▓े рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╣ै, рдмрд╢рд░्рддे рдпрд╣ рд╣ै
рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╣िрдд рдоें
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िрдд рдоें
рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╣िрдд рдоें
рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╣िрдд рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 249(1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬрдм рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдиे рдЗрд╕ рдЖрд╢рдп рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рджो рддिрд╣ाрдИ рдмрд╣ुрдордд рд╕े рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ो рдХि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िрдд рдоें рдРрд╕ा рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рддрдм рд╕ंрд╕рдж рд░ाрдЬ्рдпрд╕ूрдЪी рдХे рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдХाрдиूрди рдмрдиा рд╕рдХेрдЧी। рдРрд╕ा рдХाрдиूрди рдЕрдзिрдХрддрдо рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी рд░рд╣ рд╕рдХेрдЧा।
рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрдЬी рднрд╡рдиों рдХे рдКрдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЭंрдбे рдХो рдлрд╣рд░ाрдиा...рдХे рддрд╣рдд рд╣рд░ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХा рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै।
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 14
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 (1) (a)
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 25
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдмрдиाрдо рдирд╡ीрди рдЬिрди्рджрд▓ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиे рдордХाрди рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдз्рд╡рдЬ рдлрд╣рд░ाрдиे рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19(1)(a) рдХे рдЕрдзीрди рдПрдХ рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖрдд्рдпрди्рддिрдХ (Absolute) рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19(1)(a) рдХे рдЦрдг्рдб (2) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рд▓рдЧाрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдХे рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдирд╡ीрди рдЬिंрджрд▓ рдиे рдЕрдкрдиे рдХाрд░рдЦाрдиे рдХे рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рдЖрдлिрд╕ рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдз्рд╡рдЬ рд▓рдЧाрдпा рдеा। рдЗрд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕рд▓िрдП рд░ोрдХ рджिрдпा рдеा рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХे рдЭंрдбा рд╕ंрд╣िрддा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╡рд░्рдЬिрдд рдеा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЕрдкрдиे рдордХाрди рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдз्рд╡рдЬ рдлрд╣рд░ाрдиा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19(1)(a) рдХे рдЕрдзीрди рдПрдХ рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡рд╣ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкрдиी рднाрд╡рдиाрдУं рдФрд░ рд╡рдлाрджाрд░ी рдХे рднाрд╡ рдХा рдк्рд░рдХрдЯीрдХрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕ा рдПрдХ рдоाрдирд╡ рдЕрдзिрдХाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рднी рд╣ै?
рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (Right to Information)
рдХाрдо рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (Right to Work)
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (Right to Education)
рдордХाрди рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (Right to Housing)
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
86рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо 2002 рдж्рд╡ाрд░ा рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21рдХ рдЕंрддःрд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдИ рдХि рд░ाрдЬ्рдп 6 рд╕े 14 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЖрдпु рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдмрдЪ्рдЪों рдХो, рдРрд╕े рдвंрдЧ рд╕े рдЬैрд╕ा рдХि рд░ाрдЬ्рдп, рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд╡рдзाрд░िрдд рдХрд░ें, рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рддрдеा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдпेрдЧा। рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХे рдкрд░िрдкाрд▓рди рд╣ेрддु 'рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдПрд╡ं рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрдзेрдпрдХ-2009' рдХो рд╕ंрд╕рдж рдиे 4 рдЕрдЧрд╕्рдд, 2009 рдХो рдоंрдЬूрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд 1 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 2010 рд╕े рд▓ाрдЧू рдХिрдпा।
рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдк्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै?
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 20
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 22
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдк्рд░ेрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдЕрд▓рдЧ рд╕े рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╡ाрдХ् рдПрд╡ं рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 (i) (a) рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдк्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рднी рд╕рдоाрд╣िрдд рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21 рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз, рдЬीрд╡рди рддрдеा рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕े рддрдеा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 22 рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХुрдЫ рдоाрдорд▓ों рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рддрдеा рдиिрд░ोрдз рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕े рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдХौрди-рд╕ा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рдоें рд╣िрди्рджी рдХो рд╕ंрдШ рдХे рд╕рд░рдХाрд░ी рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрди्рдпрддा рджेрддा рд╣ै?
341
342
343
346
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 343(1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╣िंрджी рдПрд╡ं рд▓िрдкि рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд╣ै рддрдеा рд╕ंрдШ рдХे рд░ाрдЬрдХीрдп рдк्рд░рдпोрдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЕंрдХों рдХा рд░ूрдк рднाрд░рддीрдп рдЕंрдХों рдХा рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡рд░ूрдк (1,2,3) рд╣ोрдЧा।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдХौрди-рд╕ा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХी рд╕ंрдШीрдп рд╕ंрд╕рдж/рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрди рдкाрд▓िрдХाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдП рдЧрдП рдиिрдпрдоों/рдХाрдиूрдиों рдкрд░ рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै?
13
32
245
326
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 245-255 рдоें рд╕ंрдШ рддрдеा рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╡िрдзाрдпी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рд╡िрддрд░рдг рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 245 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпे рдЧрдпे рдХाрдиूрдиों рдХे рдмाрд░े рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдк्рд░рд╡рд░्рддрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдкрдд्рддि рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी 8рд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै-
рд╢рд╣рд░ी рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХे рдмाрд░े рдоें
рдкंрдЪाрдпрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдмाрд░े рдоें
рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓-рдмрджрд▓ рдХे рдмाрд░े рдоें
рднाрд╖ाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╡िрд╖рдп рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рднाрд╖ाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें 8рд╡ीं рдХुрдЫ рдЕрдзिрдиिрдпрдоों рдФрд░ рд╡िрдиिрдпрдоों рдХा рд╡िрдзिрдоाрди्рдпрдХрд░рдг 9рд╡ीं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджрд▓-рдмрджрд▓ рдХे рдмाрд░े рдоें 10рд╡ीं рдкंрдЪाрдпрддों рдХी рд╢рдХ्рддिрдпाँ, рдк्рд░ाрдзिрдХाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ 11рд╡ीं рдирдЧрд░рдкाрд▓िрдХाрдУं, рдЖрджि рдХी рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдк्рд░ाрдзिрдХाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ 12рд╡ीं
рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рд╡ाрд░्рдоिंрдЧ рдХे рд▓िрдП рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдЧैрд╕ рд╣ै
CH4
O2
SO2
CO2
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рд╡ाрд░्рдоिंрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдЧैрд╕ CO₂ (рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб) рд╣ै। рдЬрдм рд╡ाрдпुрдордг्рдбрд▓ рдоें рдЧ्рд░ीрди рд╣ाрдЙрд╕ рдЧैрд╕ों рдХा рд╕ांрдж्рд░рдг рдмрдв़рддा рд╣ै рддो рдЗрди рдЧैрд╕ों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдзिрдХ рдЙрд╖्рдоा рдХा рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдкृрде्рд╡ी рд╕ाрдоाрди्рдп рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдзिрдХ рдЧрд░्рдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕े рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рд╡ाрд░्рдоिंрдЧ (рднूрдоंрдбрд▓ीрдп рддाрдкрди) рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрдиों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдПрдХ рд╕рд╣ी рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै?
рдмрд▓рдкрдХрд░рдо : рдоेрдШाрд▓рдп
рдкрди्рдиा : рдмिрд╣ाрд░
рдЧुрдЗंрдбी : рддрдоिрд▓рдиाрдбु
рдоोрд▓्рд▓ेрдо : рдЧोрд╡ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕рд╣ी рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдпुрдЧ्рдо рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै- рдмрд▓рдкрдХрд░рдо : рдоेрдШाрд▓рдп рдкрди्рдиा : рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдЧुрдЗंрдбी : рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоोрд▓्рд▓ेрдо : рдЧोрд╡ा рдЕрддः рд╡िрдХрд▓्рдк (b) рд╕рд╣ी рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдШ рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕े рдХिрд╕рдоें рд╕рдмрд╕े рдХрдо рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рд╣ै?
рдЪрдг्рдбीрдЧрдв़
рдкुрджुрдЪेрд░ी
рджाрджрд░ा рдПрд╡ं рдирдЧрд░ рд╣рд╡ेрд▓ी рдФрд░ рджрдорди рдПрд╡ं рджीрд╡
рд▓рдХ्рд╖рдж्рд╡ीрдк
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╡рди рд╕्рдеिрддि рд░िрдкोрд░्рдЯ-2021 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдХेрди्рдж्рд░рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╕рдмрд╕े рдХрдо рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЪрдг्рдбीрдЧрдв़ (22.88 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी.) рд╣ै। рд▓рдХ्рд╖рдж्рд╡ीрдк рдоें рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ 27.10 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी рд╣ै। рдкुрджुрдЪेрд░ी рдоें рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ 53.30 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी. рд╣ै рддрдеा рджाрджрд░ा рдПрд╡ं рдирдЧрд░ рд╣рд╡ेрд▓ी рдФрд░ рджрдорди рдПрд╡ं рджीрд╡ рдоें рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ 227.75 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी. рд╣ै।
рдЙрд▓्рдЯे рдПрд╡ं рд╕ीрдзे рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХ рдкिрд░ाрдоिрдб рдХिрд╕рдоें рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं?
рд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рдкिрд░ाрдоिрдб
рдЬीрд╡рднाрд░ рдХा рдкिрд░ाрдоिрдб
рдКрд░्рдЬा рдХा рдкिрд░ाрдоिрдб
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЬीрд╡рднाрд░ рдХा рдкिрд░ाрдоिрдб, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЯ्рд░ॉрдлिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдКрд░्рдЬा рд╣рд╕्рддांрддрд░рдг рдХी рджрдХ्рд╖рддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ीрдзा рдпा рдЙрд▓्рдЯा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी рддंрдд्рд░ рдоें рдЙрд▓्рдЯे рдЬीрд╡рднाрд░ рдкिрд░ाрдоिрдб рджिрдЦрддे рд╣ैं рд╡рд╣ीं рдШाрд╕ рд╕्рдерд▓ рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी рддंрдд्рд░ рдоें рдЬीрд╡рднाрд░ рдХा рдкिрд░ाрдоिрдб рд╕ीрдзा рд╣ोрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬैрд╡ рд╡िрд╡िрдзрддा рдХे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рджुрдиिрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЬ्рд╡ाрд░рдирджрдоुрдЦ, рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ, рдиिрдХрдЯ-рддрдЯीрдп рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЬंрдЧрд▓, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдШाрд╕, рдк्рд░рд╡ाрд╣ рднिрдд्рддिрдпाँ, рдирдордХ рджрд▓рджрд▓ рдФрд░ рдоैंрдЧ्рд░ोрд╡ рдХे рд╕ाрде рдЗрдХ्рдХीрд╕ рдж्рд╡ीрдк рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं?
рдорди्рдиाрд░ рдХी рдЦाрдб़ी рдмाрдпोрд╕्рдлीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡
рдиंрджा рджेрд╡ी рдмाрдпोрд╕्рдлीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡
рд╕ुंрджрд░рдмрди рдмाрдпोрд╕्рдлिीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡
рдиीрд▓рдЧिрд░ी рдмाрдпोрд╕्рдлीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдорди्рдиाрд░ рдХी рдЦाрдб़ी рдмाрдпोрд╕्рдлीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬैрд╡ рд╡िрд╡िрдзрддा рдХे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рджुрдиिрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै। рдЗрд╕ рдЬीрд╡рдоंрдбрд▓ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рд╕े рдЖрдЧे рднाрд░рдд рдХे рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯ рдкрд░ 1,050,000 рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдлैрд▓ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЬीрд╡рдоंрдбрд▓ рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें 21 рдж्рд╡ीрдкों рдХे рд╕ाрде, рдирджрдоुрдЦों, рд╕рдоुрдж्рд░ी рд╢ैрд╡ाрд▓ рдпुрдХ्рдд рд╕рдоुрджाрдп, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдШрдЯрдХ, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдШाрд╕, рдк्рд░рд╡ाрд▓ рднिрдд्рддिрдпाँ, рдЦाрд░े рджрд▓рджрд▓ рдФрд░ рдоैंрдЧ्рд░ोрд╡ рд╡рди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рдЦाрдбी рдХे 3600 рдкौрдзों рдФрд░ рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд▓ुрдк्рддрдк्рд░ाрдп рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЧाрдп (рдбुрдЧॉрди्рдЧ) рдФрд░ рдЫрд╣ рдоैंрдЧोрд╡ рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдкीрдп рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдеाрдиिрдХ рд╣ै।
рд╕ुрд░्рдЦिрдпाँ рдмрдЯोрд░рдиे рд╡ाрд▓ी 'рд▓िрд╕्рдмрди рдШोрд╖рдгा' рдХिрд╕ рдЗрдХाрдИ рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै?
рд╡ाрдпु
рдкрд░्рд╡рдд
рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░
рдоीрдаे рдкाрдиी рдХे рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ुрд░्рдЦिрдпाँ рдмрдЯोрд░рдиे рд╡ाрд▓ी “рд▓िрд╕्рдмрди рдШोрд╖рдгा” рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 2022 рд▓िрд╕्рдмрди рдШोрд╖рдгा "рд╣рдоाрд░ा рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░, рд╣рдоाрд░ा рднрд╡िрд╖्рдп, рд╣рдоाрд░ी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी” рдХो рд╕рд░्рд╡рд╕рдо्рдорддि рд╕े рдЕрдкрдиाрдиे рдХे рд╕ाрде рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ। 150 рд╕े рдЕрдзिрдХ рджेрд╢ рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рд╕े рдиिрдкрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЖрдзाрд░िрдд рдФрд░ рдирд╡ीрди рдХाрд░्рдпों рдХो рдмрдв़ाрдиे рдкрд░ рд╕рд╣рдордд рд╣ुрдП।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдХрдерди рд╕рд╣ी рд╣ै ?
2011 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा 6 рд▓ाрдЦ рд╣ै।
рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХा 2.6 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ै।
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рднाрд░рдд рдХा рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ 3287263 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी. рд╣ै, рдЬो рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХा рд▓рдЧрднрдЧ 2.4% рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рдХ्рд░рдорд╢ः рд░ूрд╕, рдХрдиाрдбा, рдЪीрди, рдЕрдоेрд░िрдХा, рдм्рд░ाрдЬीрд▓ рдФрд░ рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдХे рдмाрдж рд╕ाрддрд╡ाँ рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рджेрд╢ рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд░рдд рдХे рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд░рдорд╢ः рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╣ै। рдЕрддः рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рджेрд╢ рдХे рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЪौрдеा рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдз्рдпाрддрд╡्рдп рд╣ै рджेрд╢ рдХे рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рдк्рд░рдердо рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдЬрдирдЧрдгрдиा, 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा 6.10 рд▓ाрдЦ рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें 2001-2011 рдоें рджрд╢рдХीрдп рдорд╣िрд▓ा рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рдеी
21.44%
18.12%
23.18%
17.64%
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдЬрдирдЧрдгрдиा 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдоें 2001-2011 рдоें рджрд╢рдХीрдп рдорд╣िрд▓ा рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ 18.12% рдеी рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рджрд╢рдХीрдп рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ 17.19% рдЬрдмрдХि рднाрд░рдд рдоें 2001 рд╕े 11 рдХे рджौрд░ाрди рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рджрд╢рдХीрдп рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ 17.64% рдеी।
рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рдХो рдХ्рдпा рдХрд╣рддे рд╣ैं?
рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд
рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░
рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рдХो рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी. рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рд╕्рдеिрдд рдкीрдиाрдИрди рдиाрдордХ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгी рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рджिрд╢ा рд╣ै
рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо
рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡
рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг
рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдкेрдиाрдЗрди्рд╕ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгी рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рдХी рдУрд░ рд╣ै, рдпрд╣ рдЙрдд्рддрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдХो рдпॉрд░्рдХрд╢ाрдпрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ी рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рддी рд╣ै। рдкेрдиाрдЗрди्рд╕ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгी рдХो рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдХी рд░ीрдв़ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЬंрдЧрд▓ рдЭाрдб़ी рджाрд╡ाрдирд▓ рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдирд╣ीं рд╣ै?
рдХैрд▓िрдлोрд░्рдиिрдпा
рддुрд░्рдХी
рд╡िрдХ्рдЯोрд░िрдпा
рд╕ाрдЗрдмेрд░िрдпा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕ाрдЗрдмेрд░िрдпा, рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддा рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдз्рд░ुрд╡ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд╣ै। рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рддुрд░्рдХी, рдоिрд╕्рдд्рд░, рдЗрдЬрд░ाрдЗрд▓, рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдл्рд░ीрдХी рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдЪिрд▓ी рд╡ рдХैрд▓ीрдлोрд░्рдиिрдпा рддрдеा рджрдХ्рд╖िрдгी рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпाрдИ рднाрдЧों рддрдХ рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдПрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рдирд╣ीं рд╣ै?
рдордз्рдп рдХैрд▓िрдлोрд░्рдиिрдпा
рдЙрдд्рддрд░ी рди्рдпूрдЬीрд▓ैрдг्рдб
рдордз्рдп рдЪिрд▓ी
рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХा рджрдХ्рд╖िрдгी рдЫोрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рднूрдордз्рдп рд░ेрдЦा рдХे рджोрдиों рдУрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 30° рд╕े 40° рдЕрдХ्рд╖ांрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рдордз्рдп рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкों рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧ рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдл्рд░ांрд╕, рджрдХ्рд╖िрдг рдЗрдЯрд▓ी, рдпूрдиाрди, рддुрд░्рдХिрдпे, рд╕ीрд░िрдпा, рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЗрдЬрд░ाрдЗрд▓, рджрдХ्рд╖िрдгी рдХैрд▓िрдлोрд░्рдиिрдпा, рдордз्рдп рдЪिрд▓ी рдПрд╡ं рджрдХ्рд╖िрдгी-рдкрд╢्рдЪिрдоी рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рдЬрдмрдХि рдЙрдд्рддрд░ी рди्рдпूрдЬीрд▓ैрдг्рдб рдоें рд╢ीрддोрд╖्рдг рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै।
рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै?
рдордз्рдп рдЪिрд▓ी
рдХेрдк рдЯाрдЙрди
рдПрдбिрд▓ेрдб
рдкрдо्рдкाрдЬ़
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдордз्рдп рдЪिрд▓ी, рдХेрдкрдЯाрдЙрди рддрдеा рдПрдбिрд▓ेрдб рдЖрддे рд╣ैं। рдЬрдмрдХि рдкрдо्рдкाрд╕ рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдоेрд░िрдХा рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдХा рднाрдЧ рд╣ै рдЬो рджрдХ्рд╖िрдгी рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз рдоें рд╕्рдеिрдд рд╕рдорд╢ीрддोрд╖्рдг рдШाрд╕ рднूрдоि рд╣ै। рднूрдордз्рдп рд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддु рд╢ुрд╖्рдХ рд╣ोрддी рд╣ै, рдЖрд╕рдоाрди рд╕ाрдл рд╡ рддाрдкрдоाрди рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдкрд░ंрддु рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЦрдЧोрд▓ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдЦोрдЬे рдЧрдП рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдКрд░्рдЬा рд╡ाрд▓े рдкाрд░्рдЯिрдХрд▓ рдЕрдоैрддрд░ाрд╕ू (Amaterasu) рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдиिрдо्рди рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा
рдЕрдоेрд░िрдХрди рдЪंрдж्рд░ा рджेрд╡ी
рдЗрдЯाрд▓िрдпрди рд╕ूрд░्рдп рджेрд╡
рдЬाрдкाрдиी рд╕ूрд░्рдп рджेрд╡ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдЦрдЧोрд▓ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдЦोрдЬे рдЧрдпे рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдКрд░्рдЬा рд╡ाрд▓े рдкाрд░्рдЯिрдХрд▓ 'рдЕрдоाрдЯेрд░ाрд╕ू (Amaterasu)' рдХा рдиाрдордХрд░рдг 'рдЬाрдкाрдиी рд╕ूрд░्рдп рджेрд╡ी' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। ‘рдЕрдоाрдЯेрд░ाрд╕ू' рдЬाрдкाрдиी рднाрд╖ा (рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдорд╣ाрди рдЖрдХाрд╢ीрдп рд╕ूрд░्рдп рджेрд╡ी,) рдЬिрдирд╕े рдЬाрдкाрдиी рд╢ाрд╣ी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рд╡ंрд╢ рд╣ोрдиे рдХा рджाрд╡ा рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рд╢िंрдЯो (рдЬाрдкाрди рдХा рдоूрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕/рдзрд░्рдо рдк्рд░рдгाрд▓ी) рдзрд░्рдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рджेрд╡ी рд╣ै।
рдЪंрдж्рд░рдоा рд╕рджृрд╢्рдп рдЧ्рд░рд╣ рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рдоंрдЧрд▓
рдмुрдз
рдкृрде्рд╡ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЧ्рд░рд╣ों рдоें рдоाрдд्рд░ рдмुрдз рддрдеा рд╢ुрдХ्рд░ рдХी рджिрдЦрдиे рд╡ाрд▓ी рдХрд▓ाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдХрд▓ाрдПँ рдЪंрдж्рд░рдоा рдоें рднी рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЕрддः рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдЪंрдж्рд░рдоा рд╕рджृрд╢्рдп рдЧ्рд░рд╣ рдмुрдз рд╣ै।
рдкृрде्рд╡ी рдПрд╡ं рд╕ूрд░्рдп рдХे рдмीрдЪ рдЕрдзिрдХрддрдо рджूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै
рдЕрдкрд╕ौрд░ рдоें
рдЙрдкрд╕ौрд░ рдоें
рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рд╕ंрдХ्рд░ांрддि рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдкृрде्рд╡ी рдЬрдм рд╕ूрд░्рдп рд╕े рдЕрдзिрдХрддрдо рджूрд░ी рдкрд░ рд╣ोрддी рд╣ै, рддो рдЙрд╕े рдЕрдкрд╕ौрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕्рдеिрддि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ 4 рдЬुрд▓ाрдИ рдХो рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм рдкृрде्рд╡ी рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдкाрд╕ рд╣ोрддी рд╣ै рддो рдЙрд╕ рд╕्рдеिрддि рдХो рдЙрдкрд╕ौрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕्рдеिрддि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ 3 рдЬрдирд╡рд░ी рдХो рдЖрддी рд╣ै। рдЕрддः 3 рдЬрдирд╡рд░ी рдХो рдкृрде्рд╡ी рд╕ूрд░्рдп рдХे рд╕рдмрд╕े рдиिрдХрдЯ рд╣ोрддी рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд▓ौрд╣ рдЕрдпрд╕्рдХों рдоें рд╕े рдмैрд▓ाрдбिрд▓ा рдоें рдХिрд╕рдХा рдЦрдирди рд╣ोрддा рд╣ै?
рд╣ेрдоेрдЯाрдЗрдЯ
рд╕िрдбेрд░ाрдЗрдЯ
рд▓िрдоोрдиाрдЗрдЯ
рдоैрдЧ्рдиेрдЯाрдЗрдЯ
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдХे рдмрд╕्рддрд░ рдЬिрд▓े рдоें рд╕्рдеिрдд рдмैрд▓ाрдбिрд▓ा рдЦाрди рд╕े рдЙрдд्рддрдо рдХोрдЯि рдХे рд╣ेрдоेрдЯाрдЗрдЯ рд▓ौрд╣ рдЕрдпрд╕्рдХ рдХा рдЦрдирди рд╣ोрддा рд╣ै। рдмैрд▓ाрдбिрд▓ा рдЦाрди рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдХे рджंрддेрд╡ाрдб़ा рдЬिрд▓े рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рднाрд░рдд рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдорд╢ीрдиीрдХृрдд рдЦाрди рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рдЙрдд्рдкाрджिрдд рд▓ौрд╣ рдЕрдпрд╕्рдХ рдХो рд╡िрд╢ाрдЦाрдкрдд्рддрдирдо рдмंрджрд░рдЧाрд╣ рд╕े рдЬाрдкाрди рдХो рдиिрд░्рдпाрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдмैрд▓ाрдбिрд▓ा рдХी рдЦाрди рд╕े рдоुрдЦ्рдпрддः рд╣ेрдоेрдЯाрдЗрдЯ рдХा рдЦрдирди рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрдиे рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै
рд▓ौрдЯрддे рд╣ुрдП рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди
рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди
рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╡िрдХ्рд╖ोрдн
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡рд░्рд╖ा рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддी рд╣ै। рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХे рдкрд░्рд╡рдд рд╡ृрд╖्рдЯि рдЫाрдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЕрддः рдпрд╣ाँ рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдж्рд╡ाрд░ा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдХрдо рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢ीрдд рдЛрддु рдХो рдоाрдирд╕ूрди рдк्рд░рдд्рдпाрд╡рд░्рддрди рдХा рдХाрд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЛрддु рдоें рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рддрдеा рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рдоें рдЙрд╖्рдг-рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрддों рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрди рдЪрдХ्рд░рд╡ाрддों рд╕े рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдоुрдЦ्рдпрддः рдУрдбिрд╢ा рдПрд╡ं рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рддрдеा рдкрд╢्рдЪिрдоी рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпाрд╡рд░्рддी рдоाрдирд╕ूрди рд╕े рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рд╣ोрддी рд╣ै।
рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдоें рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдХी рд╕ाрдоाрди्рдп рддिрдеि рдХ्рдпा рд╣ै?
1 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░
15 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░
1 рдирд╡рдо्рдмрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдоौрд╕рдоी рд╣рд╡ाрдПँ рд╣ै, рдЬो рд╣िрди्рдж рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдФрд░ рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рднाрд░рдд рдХे рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдоी рддрдЯ рдХी рдУрд░ рдмрдв़рддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд, рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╡ рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдоें рдЬूрди рд╕े рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХे рдмीрдЪ рдмाрд░िрд╢ рдХрд░ाрддी рд╣ैं। рдпрд╣ рдоाрдирд╕ूрди рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рд╡ рдирд╡рдо्рдмрд░ рдоाрд╣ рдХे рдмीрдЪ рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдиिрд╡рд░्рддрди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдоें рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдХी рд╕ाрдоाрди्рдп рддिрдеि 15 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рд╣ै।
рдЯ्рд░िрд╡ाрд░्рдеा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ै?
рд╕рд╡ाрдиा рдк्рд░рдХाрд░
рдЙрдкोрд╖्рдг рдоाрдирд╕ूрдиी рдЬрд▓рд╡ाрдпु
рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдк्рд░рдХाрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЯ्рд╡िाрд░्рдеा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЙрдкोрд╖्рдг рдоाрдирд╕ूрдиी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ै। рднूрдордз्рдп рд░ेрдЦा рдХे рджोрдиों рдУрд░ 30°-45° рдЕрдХ्рд╖ांрд╢ों рдХे рдордз्рдп рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкों рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоें рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддु рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд░рд╕ेрджाрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдлрд▓ों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХिрд╕ рд░ेрдЦांрд╢ рдкрд░ рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп рдЕрдкрдиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
78.5° рдкूрд░्рд╡
82.5° рдкूрд░्рд╡ (East)
87.5° рдкूрд░्рд╡
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп рдХे рд░ूрдк рдоें 82.5° рдкूрд░्рд╡ рджेрд╢ांрддрд░ рд░ेрдЦांрд╢ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ 5 рд░ाрдЬ्рдпों рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़, рдЙрдб़ीрд╕ा рдПрд╡ं рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рддी рд╣ै। рдЬ्рдЮाрддрд╡्рдп рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп рдЧ्рд░ीрдирд╡िрдЪ рд╕рдордп рд╕े 5 ½ рдШंрдЯे рдЖрдЧे рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдкूрд░्рд╡ рдоें рдоूрд▓рддः рдПрдХ рднाрдЧ рдеा-
рдЯेрдеिрд╕ рдХा
рдЧोрдг्рдбрд╡ाрдиा рд▓ैрдг्рдб рдХा
рдкैंрдЬिрдпा рдХा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдкूрд░्рд╡ рдоें рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк (рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдкीрдп рднाрд░рдд) рдЧोрдг्рдбрд╡ाрдиा рд▓ैंрдб рдХा рднू-рднाрдЧ рдеा। рднूрдЧрд░्рднीрдп рд░ूрдк рд╕े, рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдЙрд╕ рднू-рднाрдЧ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै рдЬो рдХ्рд░ेрдЯेрд╢िрдпрд╕ рдХे рджौрд░ाрди рд╕ुрдкрд░-рдХॉрди्рдЯिрдиेंрдЯ рдЧोंрдбрд╡ाрдиा рд▓ैंрдб рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрдХрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 55 рдоिрд▓िрдпрди рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рдпूрд░ेрд╢िрдпा рд╕े рдЬुрдб़ा рдеा।
рдЧ्рд░ीрдирд╡िрдЪ рдоाрдз्рдп рд╕рдордп (рдЬी.рдПрд╕.рдЯी.) рд╕े рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп (рдЖрдИ.рдПрд╕.рдЯी.) рдХिрддрдиा рдЖрдЧे рд░рд╣рддा рд╣ै?
05 ½ рдШंрдЯे
06 рдШंрдЯे
05 рдШंрдЯे
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп (IST) 82° 30' рдкूрд░्рд╡ी рджेрд╢ांрддрд░ рд╕े рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рджेрд╢ांрддрд░ рд░ेрдЦा рдк्рд░рдпाрдЧрд░ाрдЬ, рдоिрд░्рдЬाрдкुрд░ рдЖрджि рд╕्рдеाрдиों рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рддी рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рдоाрдирдХ рд╕рдордп (I.S.T.) рдЧ्рд░ीрдирд╡िрдЪ рдоाрдз्рдп (G.M.T.) рд╕े 5 рдШрдг्рдЯा 30 рдоिрдирдЯ рдЖрдЧे рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рд╡ृрд╣рдж рджेрд╢ांрддрд░ीрдп рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рдХाрд░рдг рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╕े рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рдордп рд▓рдЧрднрдЧ 2 рдШंрдЯे рдХा рдЕंрддрд░ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
1815 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдХी рдкрд╣рд▓ी рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рдиाрдо рдХ्рдпा рдеा?
рд╡ेрджांрдд рдЧ्рд░ंрде
рддुрд╣рдлрдд-рдЙрд▓-рдоुрд╡ाрд╣्рд╣्рд╡ीрджीрди
рднाрд░рддीрдп рд╡िрд▓ाрд╕
рд╢ाрдХुंрддрд▓рдо्
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдХो рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рдЬрдирдХ рдФрд░ 'рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдкिрддा' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। 1809 рдоें рд░ाрдордоोрд╣рди рдХी рдлाрд░рд╕ी рднाрд╖ा рдХी рдкुрд╕्рддрдХ 'рддुрд╣рдлाрдд рдЙрд▓ рдоुрд╡ाрд╣ीрджीрди' рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╣ुрдЖ рдЬो рдЗрдирдХी рдк्рд░рдердо рдкुрд╕्рддрдХ рдеी।
рджрдХ्рдХрди рдПрдЬूрдХेрд╢рди рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХौрди рдеे?
рдЬ्рдпोрддिрдмा рдлुрд▓े
рдлिрд░ोрдЬ рд╢ाрд╣ рдоेрд╣рддा
рдПрдо.рдЬी. рд░ाрдиाрдбे
рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рджрдХ्рдХрди рдПрдЬूрдХेрд╢рдирд▓ рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 24 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1884 рдИ. рдоें рдмाрд▓рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ, рд╡िрд╖्рдгुрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдЪिрдкрдгुрд▓рдХрд░, рдЧोрдкाрд▓, рдЧрдгेрд╢ рдЖрдЧрд░рдХрд░, рдорд╣ाрджेрд╡ рдмрд▓्рд▓ाрд▓ рдиाрдордЬोрд╢ी рдПрд╡ं рд╡ाрдорди рд╢िрд╡рд░ाрдо рдЖрдк्рдЯे рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЧрдИ рдеी। 13 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1885 рдХो рдпрд╣ рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी, рд╕ोрд╕ाрдпрдЯीрдЬ рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрд╢рди рдПрдХ्рдЯ XXI рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдкंрдЬीрдХृрдд рдХрд░ाрдИ рдЧрдИ рдеी, рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдкुрдгे рдоें рд╣ै। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдеा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдеा।
рдЕрдмुрд▓ рдХрд▓ाрдо рдЖрдЬाрдж рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ рдкрдд्рд░िрдХा рдХो рд╕ंрдкाрджिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा?
рдЬрдоींрджाрд░
рдХॉрдорд░ेрдб
рдЕрд▓-рд╣िрд▓ाрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдкрдд्рд░िрдХा рд╕рдо्рдкाрджрдХ • рдЕрд▓-рд╣िрд▓ाрд▓ рдЕрдмुрд▓ рдХрд▓ाрдо • рдХॉрдорд░ेрдб рдоोрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬौрд╣рд░ • рдЬрдоींрджाрд░ рдоौрд▓ाрдиा рдЬрдлрд░ рдЕрд▓ी рдЦाрди • рдмंрдЧाрд▓ рдЧрдЬрдЯ рдЧंрдЧाрдзाрд░ рднрдЯ्рдЯाрдЪाрд░्рдп
рдЗрдирдоें рд╕े рдХौрди 'рд╡рди्рджे рдоाрддрд░рдо्' рд╕рдоाрдЪाрд░-рдкрдд्рд░ рдХे рд╕ंрдкाрджрдХ рдеे?
рдмंрдХिрдо рдЪрди्рдж्рд░ рдЪрдЯрд░्рдЬी
рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖
рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рдкाрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рд╡рди्рджे рдоाрддрд░рдо् рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдХा рд╕ंрдкाрджрди рд╢्рд░ी рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖ рдиे рдХिрдпा рдеा। 6 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1906 рдХो рдЗрд╕ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рдеा। рдпрд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдоें рдПрдХ рд╕ाрдк्рддाрд╣िрдХ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1905 рдИ. рдоें рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рдкाрд▓ рдиे рдХी рдеे। рдЗрд╕े 'рдж рди्рдпूрдЬ рдкेрдкрд░ рдПрдХ्рдЯ, 1908 рдХे рддрд╣рдд рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рд▓ॉрд░्рдб рд▓िрдЯрди рдиे рднाрд╖ाрдИ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдк्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХो рдк्рд░рддिрдмрди्рдзिрдд рдХрд░ рджिрдпा?
1878 рдИ.
1872 рдИ.
1877 рдИ.
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
1878 рдИ. рдоें рд▓ाрд░्рдб рд▓िрдЯрди рдиे рднाрд╖ाрдИ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдк्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХो рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा। 1857 рдИ. рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдмाрдж рдк्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдк्рд░рддि рд░рд╡ैрдпा рдмрджрд▓ рдЧрдпा। рдХ्рд░ुрдж्рдз рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे 'рджेрд╢ी рдк्рд░ेрд╕' рдХा рдоुрд╣ рдоुँрд╣ рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдЗрд░िрд╢ рдк्рд░ेрд╕ рдХाрдиूрди рдХे рддрд░्рдЬ рдкрд░ 1878 рдИ. рдоें рд╡рд░्рдиाрдХ्рдпुрд▓рд░ рдк्рд░ेрд╕ рдПрдХ्рдЯ рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рджेрд╢ी рднाрд╖ाрдИ рдк्рд░ेрд╕ рдоें рдЫрдкी рд░рдкрдЯ рддрдеा рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдХो рдк्рд░рддिрдмंрди्рдзिрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣рдХ рдоिрд▓ рдЧрдпा।
1857 рдИ. рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдПрдХ рдиेрддा рдХुँрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдХिрд╕ рд╕्рдеाрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеे?
рдЧ्рд╡ाрд▓िрдпрд░
рдЬрдЧрджीрд╢рдкुрд░
рдЭाँрд╕ी
рдоेрд░рда
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
1857 рдИ. рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдиेрддा рдХुँрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдмिрд╣ाрд░ рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╢ाрд╣ाрдмाрдж рдЬिрд▓े (рд╡рд░्рддрдоाрди рднोрдЬрдкुрд░ рдЬिрд▓े) рдХे рдЬрдЧрджीрд╢рдкुрд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеे। рдХुँрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдиे рдХрдИ рдмाрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ेрдиा рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा। рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ै рдХि 1857 рдХे рдорд╣ाрди рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдЖрд░ंрдн рдоेрд░рда рдХे рд╕ैрдиिрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЭांрд╕ी рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдЭांрд╕ी рдХी рд░ाрдиी рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдмाрдИ рдиे рдХिрдпा рдеा।
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕рдордп рджिрд▓्рд▓ी рдХा рдк्рд░рднाрд░ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХौрди рдеा?
рдЬेрдирд░рд▓ рд╣ेрд╡िрдЯ
рд▓ेрдл्рдЯिрдиेрди्рдЯ рд╣рдбрд╕рди
рд▓ेрдл्рдЯिрдиेрди्рдЯ рд╡िрд▓ोрдЧрдмाрдИ
рдЬॉрди рдиिрдХोрд▓рд╕рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
1857 рдХे рдХ्рд░ांрддि рдХी рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╢ुрд░ूрдЖрдд 10 рдордИ 1857 рдХो рдоेрд░рда рд╕े рд╣ुрдИ। рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдиे 12 рдордИ рдХो рджिрд▓्рд▓ी рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ рдмрд╣ाрджुрд░рд╢ाрд╣ рдЬрдлрд░ рдХो рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рджिрд▓्рд▓ी рдХे рдк्рд░рднाрд░ी рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдХाрд░ी рд▓ेрдл्рдЯिрдиेंрдЯ рд╣рдбрд╕рди рдФрд░ рдЬॉрди рдиिрдХोрд▓рд╕рди рдеे। рдЕрддः рд╡िрдХрд▓्рдк (e) рд╕рд╣ी рд╣ै। 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХे рд╕рдордп рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рдПрд╡ं рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдХाрд░ी :- рд▓рдЦрдирдК рдХैंрдкрдмेрд▓, рд╣ेрдирд░ी рд▓ाрд░ेंрд╕ рдХाрдирдкुрд░ – рдХैंрдкрдмेрд▓ рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рдХрд░्рдирд▓ рдиीрд▓ рдЭाँрд╕ी – рд╣्рдпूрд░ोрдЬ рдмрд░ेрд▓ी - рдХैंрдкрдмेрд▓ рджिрд▓्рд▓ी – рдиिрдХोрд▓рд╕рди рдФрд░ рд╣рдбрд╕рди। рджिрд▓्рд▓ी рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдПрдЬेंрдЯ- рд╕ाрдЗрдорди рдл्рд░ेрдЬрд░
рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕рдиे 1857 рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХो рдзोрдЦा рджिрдпा рдеा?
рдЧрдгрдкрдд рдкांрдбे
рдаाрдХुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рд╢ाрд╣рджेрд╡
рдЬрдоाрджाрд░ рдоाрдзो рд╕िंрд╣
рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рджूрдмे
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ी/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
10 рдордИ, 1857 рдИ. рдХो рдоेрд░рда рдоें рдк्рд░рдЬ्рд╡рд▓िрдд рд╣ुрдИ рдХ्рд░ांрддि рдХी рдЖрдЧ рдЭाрд░рдЦрдг्рдб (рддрдм рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд) рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдИ рдеी। рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рджूрдмे рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХो рдзोрдЦा рджेрдХрд░ рдЙрдирдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рд╡ा рджिрдпा, рдаाрдХुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рд╢ाрд╣рджेрд╡ рдХो рдкрдХрдб़рд╡ाрдиे рдоें рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рджूрдмे рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рднूрдоिрдХा рдеी। рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рд╢ाрд╣рджेрд╡ рдХे рд╕ेрдиाрдкрддि рдкाрдг्рдбेрдп рдЧрдирдкрддрд░ाрдп рдХो рдЬрдоींрджाрд░ рдорд╣ेрд╢ рдиाрд░ाрдпрдг рд╢ाрд╣ी рдиे рдзोрдЦा рджेрдХрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рд╡ा рджिрдпा рдеा। рдаाрдХुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рд╢ाрд╣рджेрд╡ рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे 16 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1858 рдХो рддрдеा рдЙрдирдХे рд╕ेрдиाрдкрддि рдкाрдг्рдбेрдп рдЧрдирдкрддрд░ाрдп рдХो 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1858 рдХो рдлाँрд╕ी рджे рджी рдЧрдИ।
рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХी рднू-рд▓рдЧाрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рддुрд▓рдиा рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै?
рдЬрдоीрди्рджाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рдорд╣рд▓рд╡ाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рд░ैрдп्рдпрддрд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рдЗрдХ्рддेрджाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдиे рднूрдоि рдХी рдоाрдк рдХрд░рд╡ाрдХрд░ рд▓рдЧाрди рдХो рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рддрдеा рд▓рдЧाрди рд╕ीрдзे рдХृрд╖рдХों рдХे рд╕ाрде рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░ैрдп्рдпрддрд╡ाрдб़ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕рдоाрди рдеी।
рдлрддेрд╣рдкुрд░ рд╕ीрдХрд░ी рд╕्рдеिрдд рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдмुрд▓ंрдж рджрд░рд╡ाрдЬा рдЬाрдоी рдорд╕्рдЬिрдж рдХा рдХौрди-рд╕ा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ рд╣ै?
рдкрд╢्рдЪिрдоी
рдкूрд░्рд╡ी
рджрдХ्рд╖िрдгी
рдЙрдд्рддрд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЕрдХрдмрд░ рдиे рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡िрдЬрдп рдХी рд╕्рдоृрддि рдоें рдЬाрдоा рдорд╕्рдЬिрдж рдХे рджрдХ्рд╖िрдгी рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ 134 рдлीрдЯ рдКँрдЪा рдПрдХ рдмुрд▓ंрдж рджрд░рд╡ाрдЬा рдмрдирд╡ाрдпा। рдЗрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рдмрд▓ुрдЖ рдкрдд्рдерд░ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ुрдЖ рдеा, рдпрд╣ рдИрд░ाрдиी 'рдЕрд░्рдж्рдз рдЧुрдо्рдмрджीрдп рд╢ैрд▓ी' рдоें рдмрдиा рд╣ै। рдмुрд▓ंрдж рджрд░рд╡ाрдЬा рдХी рджрдХ्рд╖िрдг рджिрд╢ा 'рдЕрдХрдмрд░ рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рд╡िрдЬрдп рдФрд░ рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡िрдЬрдп рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд▓ाрд▓ рд╡ рдХाрд▓े рдмрд▓ुрдЖ рдкрдд्рдерд░ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ुрдЖ рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рдирдЧрд░ рдХो рдордз्рдпрдХाрд▓ рдоें 'рд╢िрд░ाрдЬ-рдП-рдорд╢рд░िрдХ' (рдкूрд░рдм рдХा рд╢िрд░ाрдЬ) рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा?
рдЖрдЧрд░ा
рджिрд▓्рд▓ी
рд▓рдЦрдирдК
рдЬौрдирдкुрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдкूрд░्рд╡ рдХे рд╢िрд░ाрдЬ рдХे рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╢рд╣рд░ рдЬौрдирдкुрд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдлिрд░ोрдЬрд╢ाрд╣ рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдЕрдкрдиे рднाрдИ рдЬौрдиा рдЦाँ (рдоु. рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ) рдХी рдпाрдж рдоें рдХी рдеी। рдпрд╣ рдЙ.рдк्рд░. рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХे рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдХो 'рд▓ाрдЦ рдмрдЦ्рд╢' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा?
рдХुрддुрдмुрдж्рджीрди рдРрдмрдХ
рдмрд▓рдмрди
рд░рдЬिрдпा
рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдЦрд▓рдЬी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рдд рдоें рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХुрддुрдмुрдж्рджीрди рдРрдмрдХ рдХो рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд▓ाрдЦों рдХा рджाрди рджेрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд▓ाрдЦ рдмрдЦ्рд╢ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдРрдмрдХ рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╢ाрд╕рдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рдк्рд░рдердо рд╢ाрд╕рдХ рдеा рдЬिрд╕рдиे рд▓ाрд╣ौрд░ рдХो рд░ाрдЬрдзाрдиी рдмрдиा рдХрд░ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рднाрд░рдд рдоें рдоुрд╣рдо्рдордж рдЧोрд░ी рдиे рдХुрддुрдмुрдж्рджीрди рдРрдмрдХ рдХो рдк्рд░рдердо рдЗрдХ्рддा рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдеा।
рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХे рд╢ाрд╕рдХ рдиे рдХुрддुрдмрдоीрдиाрд░ рдХे рдкाрд╕ 'рд╣ौрдЬ-рдП-рд╢рдо्рд╕ी' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा рдеा?
рдХुрддुрдмुрдж्рджीрди рдРрдмрдХ
рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢
рдмрд▓рдмрди
рдлिрд░ोрдЬ рд╢ाрд╣ рддुрдЧрд▓рдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдХुрддुрдмрдоीрдиाрд░ рдХे рдкाрд╕ 'рд╣ौрдЬ-рдП-рд╢рдо्рд╕ी' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдиे рдХрд░рд╡ाрдпा рдеा। 'рд╣ौрдЬ-рдП рд╢рдо्рд╕ी' рдПрдХ рддाрд▓ाрдм рд╣ै, рдЬिрд╕े рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕ुрд▓्рддाрди рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдирд╡ाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдХे рд╢рдо्рд╕ी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЗрд╕ рддाрд▓ाрдм рдХो рд╣ौрдЬ-рдП-рд╢рдо्рд╕ी рдиाрдо рдоिрд▓ा рдеा। рджिрд▓्рд▓ी рдХी рдЧрдж्рджी рдкрд░ рдмैрдардиे рд╡ाрд▓ा рдкрд╣рд▓ा рддुрд░्рдХ рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рд╣ी рдеा। рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдеा। рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдиे рдЗрдХ्рддेрджाрд░ी рдк्рд░рдеा рдХो рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕рдиे рдХुрддुрдмрдоीрдиाрд░ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рд╡ाрдпा рддрдеा рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдкрд╣рд▓ा рдорджрд░рд╕ा 'рдорджрд░рд╕ा-рдП-рдоुрдЗрдЬ्рдЬी' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХो рджाрд░ुрд▓-рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдиे рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдЕрдкрдиा рдк्рд░рдердо рд╕ूрдмेрджाрд░ рдорд▓िрдХ рдЬाрдиी рдХो рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдеा।
рд╡िрдЧ्рд░рд╣рд░ाрдЬ IV рдиे рдЕрдЬрдоेрд░ рдХी 'рдЕрдв़ाрдИ рджिрди рдХा рдЭोंрдкрдб़ा' рдиाрдордХ рдорд╕्рдЬिрдж рдХे рдкрд╣рд▓े рдХिрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдеा?
рдХॉрд▓ेрдЬ
рдоंрджिрд░
рдЧрд░ीрдмрдЦाрдиा
рдзрд░्рдорд╢ाрд▓ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЕрд░्рдгोрд░ाрдЬ рдХा рдкुрдд्рд░ рд╡िрдЧ्рд░рд╣рд░ाрдЬ IV рдЕрдерд╡ा рд╡ीрд╕рд▓рджेрд╡ рдЪौрд╣ाрди рд╡ंрд╢ рдХा рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рддाрдкी рд░ाрдЬा рдеा। рдЗрд╕рдиे рд╣ी рдЕрдЬрдоेрд░ рдоें рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХॉрд▓ेрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдеी। рдЬिрд╕े рдХुрддुрдм-рдЙрдж्-рджीрди рдРрдмрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рдорд╕्рдЬिрдж рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ा рджिрдпा рдЧрдпा। рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ैं рдХि рдЗрд╕ рдорд╕्рдЬिрдж рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЕрдв़ाрдИ рджिрди рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдЗрд╕рдХा рдиाрдо 'рдЕрдв़ाрдИ рджिрди рдХा рдЭोрдкрдб़ा' рдорд╕्рдЬिрдж рдкрдб़ рдЧрдпा।
рдРрд╣ोрд▓ рдоें 'рджुрд░्рдЧा рдоंрджिрд░' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ рдеा-
рдЪोрд▓ рдХाрд▓ рдоें
рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рдХाрд▓ рдоें
рдкрд▓्рд▓рд╡ рдХाрд▓ рдоें
рд╕ाрддрд╡ाрд╣рди рдХाрд▓ рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдЪाрд▓ुрдХ्рдпों рдХी рдоूрд▓ рд╢ाрдЦा рдХा рдЙрджрдп рд╕्рдерд▓ рд╡ाрддाрдкी (рдЖрдзुрдиिрдХ рдмाрджाрдоी) рдмीрдЬाрдкुрд░ рдЬिрд▓े рдХे рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें рдеा। рдмाрджाрдоी рдХे рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдкुрд▓рдХेрд╢िрди рдк्рд░рдердо рдеा। рдРрд╣ोрд▓ рд╕े рд░рд╡िрдХीрд░्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рдЬो рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдоिрд▓ा рд╣ै рдЙрд╕рдоें рдХрд╡ि рдиे рдХाрд▓िрджाрд╕ рдФрд░ рднाрд░рд╡ि рд╕े рдЕрдкрдиी рддुрд▓рдиा рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдоें рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рдХाрд▓ рдФрд░ рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╢ैрд▓ी рдХे рддрдд्рд╡ों рдХी рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ै। рдПрд╣ोрд▓ рдХे рдк्рд░ाрдЪीрди рд░ॉрдХ рдХрдЯ рдоंрджिрд░ों рдоें рд╕рдмрд╕े рдЦाрд╕ рдпрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рджुрд░्рдЧा рдоंрджिрд░ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд░рд╣ोрд▓ рдХो рд╣िрди्рджू рд░ॉрдХ рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा рдХा рдЙрдж्рдЧрдо рд╕्рдерд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдоाрддा рджुрд░्рдЧा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЪाрд▓ुрдХ्рдп рдХाрд▓ рдоें рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╢ैрд▓ी рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рдХे рд▓ोрдЧ рдеे :
рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी
рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी
рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдФрд░ рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी рджोрдиों
рдЧाрдп рдХा рдоांрд╕ рдирд╣ीं рдЦाрдиे рд╡ाрд▓े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕िंрдзु рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдиिрд╡ाрд╕ी рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдФрд░ рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ी рджोрдиों рдеे। рдЗрдирдХे рднोрдЬ्рдп рдкрджाрд░्рде рдоें рдЧेрд╣ूँ, рдЬौ, рдордЯрд░, рддिрд▓ рд╕рд░рд╕ों, рд╕ुрдЕрд░, рдмрдХрд░ी рдХा рдоांрд╕ рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдЦाрдП рдЬाрддे рдеे।
рдЪрди्рд╣ूрджрдб़ों, рд╣рдб़рдк्рдкा-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ рд╕्рдерд▓ рд╣ै, рдЬो рд╕्рдеिрдд рд╣ै-
рд╕िंрдз рдоें
рдкंрдЬाрдм рдоें
рдЧुрдЬрд░ाрдд рдоें
рдмрд╣ाрд╡рд▓рдкुрд░ рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЪрди्рд╣ूрджрдб़ों рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд╕िрди्рдз рдк्рд░ांрдд рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рд╕िрди्рдзु рдирджी рдХे рдмाрдПं рддрдЯ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдд्рдЦрдирди 1934 рдИ. рдоें рдПрди.рдЬी. рдордЬूрдорджाрд░ рдиे рдХी। рдпрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдордирдХे рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрд░рдЦाрдиा, рдХांрд╕्рдп рдЧाрдб़ी, рд╡рдХ्рд░ाрдХाрд░ рдИंрдЯ, рд▓िрдкिрд╕्рдЯिрдХ, рдмिрд▓्рд▓ी рдХा рдкीрдЫा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХुрдд्рддे рдХा рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЪрди्рд╣ूрджрдб़ों рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдРрд╕ा рд╕्рдерд▓ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдкрдХी рд╣ुрдИ рдкाрдЗрдкрдиुрдоा рдиाрд▓िрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХिрддрдиे рд╣ैं?
рджो
рдЪाрд░
рдЫः
рд╕ोрд▓рд╣
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдоें рдЪाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рдеों рдЕрд░्рдеाрдд рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдЪрддुрд╖्рдЯрдпं рдХी рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдпे рдЪाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ैं- рдзрд░्рдо, рдЕрд░्рде, рдХाрдо рддрдеा рдоोрдХ्рд╖। рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рднौрддिрдХ рдФрд░ рдиैрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЙрди्рдирддि рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдк्рд░рдердо рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рднाрд░рдд рдХी рдХिрд╕ рдирджी рдШाрдЯी рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рдеा?
рдЧंрдЧा рдШाрдЯी
рдпрдоुрдиा рдШाрдЯी
рдирд░्рдорджा рдШाрдЯी
рддाрдк्рддी рдШाрдЯी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░рдердо рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рдирд░्рдорджा рдирджी рдШाрдЯी рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। 1982 рдоें рдЕрд░ूрдг рд╕ोрдирдХिрдпा рдиे рд╣ोрд╢ंрдЧाрдмाрдж рдЬिрд▓े рдХे рдирд░्рдорджा рдШाрдЯी рдХे рд╣рдердиोрд░ा рд╕्рдерд▓ рд╕े рдоाрдирд╡ рдХрдкाрд▓ рддрдеा рд╣ाрдеिрдпों рдХा рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा। рд╣рдердиोрд░ा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдк्рд░рдердо рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡ाрд╢्рдо рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рдкрд╢ुрдкाрд▓рди рдПрд╡ं рдХृрд╖ि рдХे рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं।
рдЕंрдЬिрд░ा рд╕े
рджрдо्рдм рд╕рджाрдд рд╕े
рдХिрд▓ी рдЧुрд▓ рдоोрд╣рдо्рдордж рд╕े
рдоेрд╣рд░рдЧрдв़ рд╕े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рднाрд░рдд рдоें рдкрд╢ुрдкाрд▓рди рдПрд╡ं рдХृрд╖ि рдХे рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдоेрд╣рд░рдЧрдв़ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдоेрд╣рд░рдЧрдв़ рдмрд▓ूрдЪिрд╕्рддाрди рдоें рдмेрд▓рди рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдирд╡рдкाрд╖ाрдгिрдХ рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े 7000 рдИ.рдкू. рдкрд╢ुрдкाрд▓рди рд╡ рдЦेрддी рдХे рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдЧेрд╣ूँ, рдЬौ рддрдеा рдЦрдЬूрд░ рдХी рдЦेрддी рд╣ोрддी рдеी рддрдеा рднेрдб़, рдмрдХрд░िрдпाँ рддрдеा рдорд╡ेрд╢ी рдкाрд▓े рдЬाрддे рдеे। рдХाрд▓ांрддрд░ рдоें рдпрд╣ाँ рд╣рдб़рдк्рдкा рдХे рд╢рд╣рд░ीрдХрд░рдг рдХे рдкूрд░्рд╡рд╡рд░्рддी рдХाрд▓ рдоें, рдоेрд╣рд░рдЧрдв़ рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рдПрдХ рдЙрдкрдирдЧрд░ рдмрд╕ाрдпा рдеा।
рдиिрдо्рди рдХрдердиों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕े рдХрдерди рд╕рд╣ी рд╣ै? I. рд╣рдб़рдк्рдкा рдХा рдЙрдд्рдЦрдирди 1921 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। II. рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें, рд╣рдб़рдк्рдкा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рд╣ै। III. рд╣рдб़рдк्рдкा рд╡्рдпाрд╕ рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдеा। IV. рд╣рдб़рдк्рдкा рдХे рдЙрдд्рдЦрдирдирдХрд░्рддा рдЖрд░0рдбी0 рдмрдирд░्рдЬी рдеे। V. рдЫрдд्рд░ рд╡ाрд▓ा рддाрдо्рд░-рд░рде рд╣рдб़рдк्рдкा рд╕े рдоिрд▓ा рд╣ै।
рдХेрд╡рд▓ I рдФрд░ II
рдХेрд╡рд▓ I, II рдФрд░ V
рдХेрд╡рд▓ II рдФрд░ IV
рдХेрд╡рд▓ I, III рдФрд░ IV
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕рди् 1921 рдИ0 рдоें рднाрд░рддीрдп рдкुрд░ाрддрдд्рд╡ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╡िрднाрдЧ рдХे рдорд╣ाрдиिрджेрд╢рдХ рд╕рд░ рдЬॉрди рдоाрд░्рд╢рд▓ рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें рд░ाрдп рдмрд╣ाрджुрд░ рджрдпाрд░ाрдо рд╕ाрд╣рдиी рдиे рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╣рдб़рдк्рдкा рд╕्рдерд▓ рдХा рдЙрдд्рдЦрдирди рдХрд░ाрдпा। рдпрд╣ рд╕्рдерд▓ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рдкंрдЬाрдм рдк्рд░ाрди्рдд рдоें рд╕्рдеिрдд рдоाрдг्рдЯрдЧोрдорд░ी рдЬिрд▓े рдоें рд░ाрд╡ी рдирджी рдХे рдмाрдпें рддрдЯ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд░ाрдЦрд▓ рджाрд╕ рдмрдирд░्рдЬी рдиे рдоोрд╣рдЬोрджрдб़ो рд╕्рдерд▓ рдХे рдЙрдд्рдЦрдирди рдХा рдХाрд░्рдп рд╕рди् 1922 рдИ. рдоें рдХрд░ाрдпा। рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рджैрдоाрдмाрдж рдоें рд╣рдб़рдк्рдкा рдХाрд▓ рдХे рдЫрдд्рд░ рд╡ाрд▓ा рддाрдо्рд░-рд░рде рдоिрд▓ा рд╣ै।
\u0935\u093E\u0939! \u0906\u092A\u0928\u0947 \u0915\u092E\u093E\u0932 \u0915\u0930 \u0926\u093F\u092F\u093E!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u092C\u0922\u093C\u093F\u092F\u093E! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u092E\u0947\u0939\u0928\u0924 \u0906\u092A\u0915\u094B \u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0920 \u092C\u0928\u093E \u0938\u0915\u0924\u093E \u0939\u0948!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u0916\u093C\u0930\u093E\u092C \u092A\u0930\u092B\u0949\u0930\u092E\u0947\u0902\u0938! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u091F\u094D\u0930\u093E\u0908 \u0915\u0930\u094B!
\u0915\u094B\u0908 \u092C\u093E\u0924 \u0928\u0939\u0940\u0902! \u0926\u094B\u092C\u093E\u0930\u093E \u0915\u094B\u0936\u093F\u0936 \u0915\u0930\u094B \uD83D\uDE0A
\u0938\u093E\u092E\u093E\u0928\u094D\u092F \u091C\u094D\u091E\u093E\u0928 \u0914\u0930 \u0917\u0923\u093F\u0924 \u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C
\u092A\u093F\u091B\u0932\u093E
\u0905\u0917\u0932\u093E
\u0938\u092E\u093E\u092A\u094D\u0924
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0917\u0932\u0924 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0938\u092E\u092F \u0932\u0917\u093E
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u091B\u093F\u092A\u093E\u090F\u0902
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0938\u0942\u091A\u0940
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930 \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u092A\u0941\u0928\u0903 \u0936\u0941\u0930\u0942 \u0915\u0930\u0947\u0902
\u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923!
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u092B\u0932\u0924\u093E\u092A\u0942\u0930\u094D\u0935\u0915 \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923 \u0915\u0930\u0928\u0947 \u0915\u0947 \u0932\u093F\u090F
\u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924 \u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u094D\u0915\u094B\u0930
\u0915\u0941\u0932 \u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0932\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E \u0938\u092E\u092F
\u092A\u0930\u093F\u0923\u093E\u092E \u092A\u0930 \u0935\u093E\u092A\u0938 \u091C\u093E\u090F\u0902
\u0938\u0939\u0940!
\u0917\u0932\u0924!
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0928\u0939\u0940\u0902 \u0926\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0938\u094D\u092A\u0937\u094D\u091F\u0940\u0915\u0930\u0923:
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0917\u0932\u0924 \u0925\u093E\u0964 \u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
/
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0940\u0930\u094D\u0923 (PASS)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
✓ \u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924
\u0917\u094D\u0930\u0947\u0921\u093F\u0902\u0917 \u092E\u093E\u0928\u0926\u0902\u0921
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u092B\u0932 (PASS)
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)