BPSC AEDO General Studies Practice Set 05
рдЯेрд╕्рдЯ рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдЖрдкрд╕े рдЖрдкрдХा рдиाрдо рдФрд░ рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ рдкूрдЫрддे рд╣ैं। рд╣рдо рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЖрдк рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдЬाрдиें рдХि рд╣рдо рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХ्рдпों рд▓ेрддे рд╣ैं ЁЯСЗ
рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
()
рдХ्рдпा рдЖрдк рдЯेрд╕्рдЯ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ैं?
рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдиिрдпрдо рдФрд░ рдиिрдпрдо
рдиिрдпрдо:
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдХे рднीрддрд░ рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा।
- рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдирдиे рдХे рдмाрдж, рдЖрдк рдЗрд╕े рдмрджрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ोंрдЧे।
- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╕्рдХोрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рддिрднाрдЧी рд╡िрдЬेрддा рд╣ोंрдЧे।
- рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдзोрдЦाрдзрдб़ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЖрдкрдХो рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕े рдЕрдпोрдЧ्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдиिрдпрдо:
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдХुрд▓ 2 рдк्рд░рд╢्рди рд╣ोंрдЧे।
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो 1 рдЕंрдХ рдоिрд▓ेрдЧा।
- рдХोрдИ рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рдЕंрдХрди рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж, рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬाрдПрдЧी।
- рд╡िрдЬेрддाрдУं рдХो рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╡िрддрд░рдг рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
00:00
рдк्рд░рд╢्рди рд▓ोрдб рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै...
0%
0
0
00:00
0%
| 2 | |
| 0 | |
| 00:00 |
Test provided by our education partner:
Test provided by our education partner:
Share Certificate
рдХрдм рдмिрд╣ाрд░ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢-рд╢ाрд╕िрдд рднाрд░рдд рдХे рддрд╣рдд рдмंрдЧाрд▓ рдк्рд░ेрд╕ीрдбेंрд╕ी рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ुрдЖ рдеा?
1912
1936
1947
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдмिрд╣ाрд░ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ 22 рдоाрд░्рдЪ, 1912 рдХो рдмंрдЧाрд▓ рдк्рд░ेрд╕ीрдбेंрд╕ी рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдмिрд╣ाрд░ рдФрд░ рдЙрдб़ीрд╕ा рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░ांрдд рдеे। рдмाрдж рдоें, 1 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1936 рдХो рдмिрд╣ाрд░ рдФрд░ рдЙрдб़ीрд╕ा рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░ांрдд рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा। рдлिрд░ 15 рдирд╡ंрдмрд░, 2000 рдХो рдмिрд╣ाрд░ рд╕े рдЭाрд░рдЦंрдб рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдХे рдПрдХ рдирдпा рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдпा рдЧрдпा।
рдХुрдЫ рджेрд╢ों рдоें рдоाрд▓ рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ा рдХрд░ рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рд╡िрдХ्рд░рдп рд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░
рд▓ाрдн рд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░
рдкрд░िрдЪाрд▓рди рд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░
рдоूрд▓्рдп рд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ।
3
рдХुрдЫ рджेрд╢ों рдоें рдоाрд▓ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рдХрд░ (GST) рдХो 'рдоूрд▓्рдп рд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░' (Value Added Tax - VAT) рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े VAT рдл्рд░ांрд╕ рдоें 1954 рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ुрдЖ рдеा। рднाрд░рдд рдоें GST 1 рдЬुрд▓ाрдИ, 2017 рд╕े рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा, рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдоॉрдбрд▓ рдХрдиाрдбा рдХे VAT рдоॉрдбрд▓ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ी рд╢्рд░ेрдгिрдпां рдЙрд╕ рдиिрд░्рд╡ाрдЪрдХ рдоंрдбрд▓ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдирд╣ीं рд╣ै рдЬो рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдоें рднाрдЧ рд▓ेрддे рд╣ैं? 1. рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХे рдордиोрдиीрддि рд╕рджрд╕्рдп। 2. рд╕ंрд╕рдж рдХे рджोрдиों рд╕рджрдиों рдХे рдордиोрдиीрдд рд╕рджрд╕्рдп। 3. рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрди рд╕рднाрдУं рдХे рдордиोрдиीрдд рд╕рджрд╕्рдп। 4. рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХे рд╕рджрд╕्рдп। рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдХोрдб рд╕े рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдиे :
1 рдФрд░ 3
1, 2, 3 рдФрд░ 4
1, 2 рдФрд░ 3
2 рдФрд░ 4
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 54 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдХेрд╡рд▓ рдЪुрдиे рд╣ुрдП (рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд) рд╕рджрд╕्рдп рд╣ी рднाрдЧ рд▓े рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рд╕ंрд╕рдж рдХे рджोрдиों рд╕рджрдиों (рд▓ोрдХрд╕рднा рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा) рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╕рджрд╕्рдп, рдФрд░ рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдпों рддрдеा рдХेंрдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों (рджिрд▓्рд▓ी рдФрд░ рдкुрдбुрдЪेрд░ी) рдХी рд╡िрдзाрдирд╕рднाрдУं рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╕рджрд╕्рдп рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдордиोрдиीрдд (Nominated) рд╕рджрд╕्рдп, рдЪाрд╣े рд╡े рд╕ंрд╕рдж рдХे рд╣ों рдпा рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХे, рдФрд░ рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХे рдХोрдИ рднी рд╕рджрд╕्рдп (рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рдпा рдордиोрдиीрдд) рдЗрд╕ рдЪुрдиाрд╡ рдоें рднाрдЧ рдирд╣ीं рд▓ेрддे। рдЗрд╕рд▓िрдП, рджिрдП рдЧрдП рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рд╣ी рд╣ैं।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рдкрд╣рд▓े рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдмрдиे рдмिрдиा рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдмрдиा? 1. рдоोрд░ाрд░рдЬी рджेрд╕ाрдИ 2. рдЪрд░рдг рд╕िंрд╣ 3. рд╡ी. рдкी. рд╕िंрд╣ 4. рдЪрди्рдж्рд░рд╢ेрдЦрд░
рдХेрд╡рд▓ 2
2 рдФрд░ 3
рдХेрд╡рд▓ 4
1, 2 рдФрд░ 4
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЪंрдж्рд░рд╢ेрдЦрд░ рд╕िंрд╣ рднाрд░рдд рдХे рдРрд╕े рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдеे рдЬो рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдмрдирдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХिрд╕ी рднी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдпा рдоंрдд्рд░ी рдирд╣ीं рд░рд╣े рдеे। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдоोрд░ाрд░рдЬी рджेрд╕ाрдИ рдмॉрдо्рдмे рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी, рдЪрд░рдг рд╕िंрд╣ рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी, рдФрд░ рд╡ी.рдкी. рд╕िंрд╣ рднी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд░рд╣ рдЪुрдХे рдеे, рдФрд░ рдпे рд╕рднी рдмाрдж рдоें рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдмрдиे।
рдкृрде्рд╡ी рдХे рднूрдкрдЯрд▓ рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╣ै-
рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди
рдПрд▓्рдпूрдоीрдиिрдпрдо
рд▓ौрд╣
рд╕िрд▓िрдХॉрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдкृрде्рд╡ी рдХी рдКрдкрд░ी рдкрд░рдд, рдЬिрд╕े рднूрдкрдЯрд▓ (Earth's crust) рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдоें 100 рд╕े рднी рдЬ्рдпाрджा рддрдд्рд╡ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдоें рд╕े 8 рд╣ी рдоुрдЦ्рдп рд╣ैं। рдЗрди рдоुрдЦ्рдп рддрдд्рд╡ों рдоें, рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें (рд▓рдЧрднрдЧ 46.8%) рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╕िрд▓िрдХॉрди (27.72%), рдПрд▓्рдпुрдоीрдиिрдпрдо (8.13%) рдФрд░ рд▓ोрд╣ा (5%) рдХा рд╕्рдеाрди рдЖрддा рд╣ै।
рдХрди्рдпाрдХुрдоाрд░ी............. рдоें рд╣ै।
рддрдоिрд▓рдиाрдбु
рдХेрд░рд▓
рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдХрди्рдпाрдХुрдоाрд░ी рднाрд░рдд рдХे рддрдоिрд▓рдиाрдбु рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдПрдХ рдЬिрд▓ा рд╣ै। рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХी рдоुрдЦ्рдп рднूрдоि рдХा рд╕рдмрд╕े рджрдХ्рд╖िрдгी рд╕िрд░ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдоाрдирд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдмрд╣ुрдд рдкुрд░ाрдиा рд╣ै, рдЬो рд▓рдЧрднрдЧ 4000 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рддрдХ рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рдирд╡рдкाрд╖ाрдг рдХाрд▓ рдХे рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рднी рдоिрд▓े рд╣ैं, рдЬो рд▓рдЧрднрдЧ 1500 рд╕े 1000 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рдХे рд╣ैं।
'рдиाрдИ-рдзोрдмी рдмрди्рдж' рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмाрдпрдХाрдЯ рдХा рдПрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдеा, рдЬो рд╕рди् 1919 рдоें -
рдХिрд╕ाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддाрдкрдЧрдв़ рдЬिрд▓े рдоें рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा।
рд╕ाрдзुрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЖрди्рджोрд▓рди рдЬिрд╕рд╕े рдиिрдо्рди рдЬाрддि рдХे рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдж्рдзाрд░ рд╣ो рд╕рдХे
рдЬрдоींрджाрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рдЧांрд╡ рдХी рдиिрдо्рди рдЬाрддि рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдХрджрдо
рдиिрдо्рди рдЬाрддि рдж्рд╡ाрд░ा рдаेрдХेрджाрд░ों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЖрди्рджोрд▓рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
1918 рдоें рдЧौрд░ी рд╢ंрдХрд░ рдоिрд╢्рд░, рдЗंрдж्рд░ рдиाрд░ाрдпрдг рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдФрд░ рдорджрди рдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рдЕрд╡рдз рдоें 'рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХिрд╕ाрди рд╕рднा' рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЬрдоींрджाрд░ों рдФрд░ рддाрд▓ुрдХрджाрд░ों рдХे рд╢ोрд╖рдг рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдПрдХрдЬुрдЯ рдХрд░рдиा рдеा। рдЗрд╕ी рдЖंрджोрд▓рди рдХे рддрд╣рдд рдк्рд░рддाрдкрдЧрдв़ рдЬिрд▓े рдоें 'рдиाрдИ-рдзोрдмी рдмंрдж' рдиाрдордХ рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा рдЧрдпा, рдЬिрд╕рдоें рдЬрдоींрджाрд░ों рдФрд░ рддाрд▓ुрдХрджाрд░ों рдХो рдиाрдИ рдФрд░ рдзोрдмी рдХी рд╕ेрд╡ाрдПं рджेрдиा рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рднाрдЧрд▓рдкुрд░ рд╕े рдоिрд░्рдЬा рдЪेрдЙрдХी рдХी рдУрд░ рд░ेрд▓рдоाрд░्рдЧ рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдЕंрддिрдо рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै?
рдХрд╣рд▓рдЧाँрд╡ рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди
рдкीрд░рдкंрддी рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди
рдЕрдо्рдоाрдкाрд▓ी рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдкूрд░्рд╡ी рд░ेрд▓рд╡े рдЬोрди рдХा рдЕрдо्рдоाрдкाрд▓ी рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди, рднाрдЧрд▓рдкुрд░ рд╕े рдоिрд░्рдЬ़ा рдЪेрдЙрдХी рдХी рдУрд░ рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд░ेрд▓ рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдЖрдЦिрд░ी рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрддिрдЦрдд рдоें рд╕े рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдХौрди-рд╕ा рдЬिрд▓ा рдиेрдкाрд▓ рдХे рд╕ाрде рд╕ीрдоा рд╕ाрдЭा рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै
рдкूрд░्рдгिрдпा
рдордзुрдмрдиी
рдХिрд╢рдирдЧंрдЬ
рд╕ीрддाрдордв़ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рд╕ाрдд рдЬिрд▓े рдиेрдкाрд▓ рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдиी рд╕ीрдоा рд╕ाрдЭा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдЬिрд▓े рд╣ैं: рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЪंрдкाрд░рдг, рдкूрд░्рд╡ी рдЪंрдкाрд░рдг, рд╕ीрддाрдордв़ी, рдордзुрдмрдиी, рд╕ुрдкौрд▓, рдЕрд░рд░िрдпा рдФрд░ рдХिрд╢рдирдЧंрдЬ। рдкूрд░्рдгिрдпा рдЬिрд▓े рдХी рд╕ीрдоा рдиेрдкाрд▓ рд╕े рдирд╣ीं рд▓рдЧрддी рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЬोрдб़ा рдмिрд╣ाрд░ рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдЧंрдЧा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдоेрд▓ рдирд╣ीं рдЦाрддा рд╣ै?
рдкрдЯрдиा-рдоुंрдЧेрд░
рдЧрдпा -рдЕрд░рд╡рд▓
рдкрдЯрдиा - рд╡ैрд╢ाрд▓ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдкрдЯрдиा рдФрд░ рд╡ैрд╢ाрд▓ी рдХा рдЬोрдб़ा рдмिрд╣ाрд░ рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдЧंрдЧा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдоेрд▓ рдирд╣ीं рдЦाрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡ैрд╢ाрд▓ी рдЧंрдЧा рдирджी рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╣ै рдЬрдмрдХि рдкрдЯрдиा, рдоुंрдЧेрд░, рдЧрдпा рдФрд░ рдЕрд░рд╡рд▓ рд╕рднी рдЧंрдЧा рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЬिрд▓ों рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдЬिрд▓े рдоें рдзाрд░рд╡ाрдб़ рдЪрдЯ्рдЯाрдиें рдирд╣ीं рд╣ैं?
рдирд╡ाрджा
рдЬрдоुрдИ
рдЧрдпा
рдХैрдоूрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдзाрд░рд╡ाрдб़ рдЪрдЯ्рдЯाрдиें, рдЬो рдХि рдЖрдЧ्рдиेрдп рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं, рдмिрд╣ाрд░ рдХे рджрдХ्рд╖िрдг-рдкूрд░्рд╡ी рдЬिрд▓ों рдЬैрд╕े рдЬрдоुрдИ, рдирд╡ाрджा, рдоुंрдЧेрд░, рдЧрдпा рдФрд░ рд░ाрдЬрдЧीрд░ рдоें рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдХैрдоूрд░ рдФрд░ рд░ोрд╣рддाрд╕ рдЬिрд▓ों рдоें рд╡िंрдз्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЪрдЯ्рдЯाрдиें рдоिрд▓рддी рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рдХैрдоूрд░ рдоें рдзाрд░рд╡ाрдб़ рдЪрдЯ्рдЯाрдиें рдирд╣ीं рд╣ैं।
рдмिрд╣ाрд░ рдоें 1857 рдХी рдХ्рд░ाрди्рддि рдХो рдХिрд╕рдиे рдиेрддृрдд्рд╡ рджिрдпा рдеा?
рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣
рддाрдд्рдпा рдЯोрдкे
рдиाрдиा рд╕ाрд╣ेрдм
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдмिрд╣ाрд░ рдоें 1857 рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдЬрдЧрджीрд╢рдкुрд░ рдХे рдЬрдоींрджाрд░ рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдиे рдХिрдпा рдеा। рд╡े рднोрдЬрдкुрд░ рдЬिрд▓े рдХे рдПрдХ рд╢ाрд╣ी рд░ाрдЬрдкूрдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╕े рдеे। рдЕрдкрдиी рдЖрдЦिрд░ी рд▓рдб़ाрдИ рдоें, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХी рд╕ेрдиा рдХो рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рд╣рд░ाрдпा рдеा।
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдХिрд╕ рд╡ाрдо-рдкंрдеी рдиेрддा рдХे рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░ाрди्рддीрдп рдХिрд╕ाрди рд╕рднा рдХो рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдмрдиाрдпा рдеा рдиाрдо рдмрддाрдИрдпेः
рдмрдзрд╡ा рд░ाрдо
рдХрд░्рдпाрдирди्рдж рд╢рд░्рдоा
рдкी.рд╕ी. рдЬोрд╢ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
1928 рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рд╣рдЬाрдиंрдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдиे рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░ांрддीрдп рдХिрд╕ाрди рд╕рднा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдмाрдж рдоें, рдХाрд░्рдпाрдиंрдж рд╢рд░्рдоा рдЬैрд╕े рд╡ाрдордкंрдеी рдиेрддाрдУं рдиे рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдеा рдХो рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдмрдиाрдиे рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ, рдЬिрд╕рд╕े рдпрд╣ рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдоंрдЪ рдмрди рдЧрдпा।
рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдзिрдиिрдпрдо 1935 рдХे рддрд╣рдд рдмिрд╣ाрд░ рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж् рдХे рдк्рд░рдердо рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╕рднाрдкрддि рдХौрди рдеे?
рд░ाрдЬीрд╡ рд░ंрдЬрди рд╕िрди्рд╣ा
рд░ाрдп рдмрд╣ाрджुрд░ рд╕рддीрд╢ рдЪंрдж्рд░
рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1935 рдХे рддрд╣рдд рдмिрд╣ाрд░ рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдоें 29 рд╕рджрд╕्рдп рдеे, рдЬिрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдордиोрдиीрдд рдФрд░ рдХुрдЫ рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЪुрдиे рдЧрдП рдеे। рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХे рдЖрджेрд╢ рд╕े рд░ाрдпрдмрд╣ाрджुрд░ рд╕рддीрд╢ рдЪंрдж्рд░ рд╕िрди्рд╣ा рдЗрд╕рдХे рдкрд╣рд▓े рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे, рдФрд░ рдмाрдж рдоें рд░ाрдЬीрд╡ рд░ंрдЬрди рд╕िрди्рд╣ा рдХो рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиा рдЧрдпा।
рдХौрди-рд╕ा рддрдХрдиीрдХ рдоृрдд рдХो рдкुрдирд░्рдЬीрд╡िрдд рджिрдЦ рд╕рдХрддी рд╣ै?
рдП.рдЖрдИ.
рдбीрдкрдлेрдХ
рдЪैрдЯ рдмोрдЯ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ (AI) рдФрд░ рд╡ॉрдпрд╕ рддрдХрдиीрдХ рдХिрд╕ी рдоृрдд рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдлिрд░ рд╕े рдЬीрд╡िрдд рдЬैрд╕ा рджिрдЦा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рддрдХрдиीрдХ, рдЬो рдЖрдкрдХो рдорд░े рд╣ुрдП рд▓ोрдЧों рд╕े рдмाрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рджेрддी рд╣ै, рджрд╢рдХों рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХрдеाрдУं рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЕрдм рдпрд╣ рдПрдХ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдмрди рд░рд╣ी рд╣ै рдФрд░ AI рддрдеा рд╡ॉрдпрд╕ рддрдХрдиीрдХ рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рддेрдЬी рд╕े рд╕ुрд▓рдн рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै।
рдХिрди рджेрд╢ों рдХी рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдПрдЬेंрд╕िрдпों рдиे рдиिрдЬी рдХंрдкрдиिрдпों рдХो рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХा рджौрд░ा рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджी рд╣ै?
рднूрдЯाрди, рдиेрдкाрд▓, рд╕िंрдЧाрдкुрд░
рдЧुрдпाрдиा, рдмुрд░ूрди्рдбी, рдкрд░ाрдЧ्рд╡े
рддुрд░्рдХी, рд╕्рд╡ीрдбрди, рдЗрдЯрд▓ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рддुрд░्рдХी, рд╕्рд╡ीрдбрди рдФрд░ рдЗрдЯрд▓ी рдХी рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдПрдЬेंрд╕िрдпों рдиे рдиिрдЬी рдХंрдкрдиिрдпों рдХो рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рд╕्рдЯेрд╢рди рдХा рджौрд░ा рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдкрд░्рдпрдЯрди рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдФрд░ рдиिрдЬी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХो рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиे рдХी рдПрдХ рдкрд╣рд▓ рд╣ै।
рдоाрдпोрдкिрдпा рдмीрдоाрд░ी рдиिрдо्рди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ोрддी рд╣ै-
рдЖँрдЦ
рдЧрд▓ा
рдХाрди
рдиाрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдоाрдпोрдкिрдпा, рдЬिрд╕े рдиिрдХрдЯ рджृрд╖्рдЯिрджोрд╖ рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЖंрдЦों рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ рдмीрдоाрд░ी рд╣ै। рдЗрд╕ рдмीрдоाрд░ी рд╕े рдкीрдб़िрдд рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдкाрд╕ рдХी рд╡рд╕्рддुрдПं рддो рд╕ाрдл рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рджूрд░ рдХी рд╡рд╕्рддुрдПं рдзुंрдзрд▓ी рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡рд╕्рддु рдХा рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд░ेрдЯिрдиा рдкрд░ рди рдмрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдЖрдЧे рдмрдирддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджोрд╖ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрд╡рддрд▓ рд▓ेंрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдХाрд╢-рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╡рдирд╕्рдкрддि-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╢ाрдЦा рд╣ै
рдкाрджрдк рд╡рд░्рдЧिрдХी
рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी
рдкाрджрдк рдХाрд░्рдпिрдХी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдк्рд░рдХाрд╢-рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рд╡рдирд╕्рдкрддि-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी 'рдкाрджрдк рдХाрд░्рдпिрдХी' (Plant Physiology) рдиाрдордХ рд╢ाрдЦा рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢ाрдЦा рдоें рдкौрдзों рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрднिрди्рди рдЬैрд╡िрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдкाрджрдк рдХाрд░्рдпिрдХी рдХे рдЬрдирдХ рд╕्рдЯीрдлрди рд╣ेрд▓्рд╕ рдХो рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЧाрдЬрд░ рдХा рд░ंрдЧ рдиाрд░ंрдЧी рд╣ोрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि
рдпрд╣ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдмрдв़рддा рд╣ै
рдЗрд╕рдоें рдХैрд░ोрдЯीрди рд╣ोрддा рд╣ै
рдпрд╣ рд╕ूрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддा рд╣ै
рдкूрд░े рдкौрдзे рдХा рд░ंрдЧ рдиाрд░ंрдЧी рд╣ोрддा рд╣ै
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдЧाрдЬрд░ рдХा рд░ंрдЧ рдиाрд░ंрдЧी рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдоें рдХैрд░ोрдЯीрди рдиाрдордХ рдПрдХ рд╡рд░्рдгрдХ (pigment) рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдЧाрдЬрд░ рдоें рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХा рдХाрд░рдг рдПंрдеोрд╕ाрдпрдиिрди рдиाрдордХ рд╡рд░्рдгрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХैрд░ोрдЯीрди рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХे рд▓िрдП, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЖँрдЦों рдХे рд▓िрдП, рдмрд╣ुрдд рдлाрдпрджेрдоंрдж рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХिрд╕рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдХाрд░рдг рд░ंрдз्рд░ рдЦुрд▓рддे рдпा рдмंрдж рд╣ोрддे рд╣ैं?
рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рди्рдпूрдХ्рд▓िрдпрд╕ рдХी рд╕्рдеिрддि
рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХी рдк्рд░ोрдЯीрди рд╕ंрд░рдЪрдиा
рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдкाрдиी рдХी рдоाрдд्рд░ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдкौрдзों рдХी рдкрдд्рддिрдпों рдоें рдоौрдЬूрдж рдЫोрдЯे рдЫिрдж्рд░, рдЬिрди्рд╣ें рд░ंрдз्рд░ (stomata) рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдкाрдиी рдХी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рдЦुрд▓рддे рдФрд░ рдмंрдж рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЧैрд╕ों рдХे рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдФрд░ рдЬрд▓ рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдоुрдЦ्рдп рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХो 'рдЧाрд░्рдб рд╕ेрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рд╣ोрддा рд╣ै
70% рдкाрдиी
20%-30% рдкाрдиी
10%-20% рдкाрдиी
30%-40% рдкाрдиी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 70% рдкाрдиी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рдоाрд░ी рд╣рдб्рдбिрдпां, рдЬो рдаोрд╕ рд▓рдЧрддी рд╣ैं, рдЙрдирдоें 22% рдкाрдиी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рджांрддों рдоें 10%, рдд्рд╡рдЪा рдоें 20%, рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें 74.5%, рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпों рдоें 75.6% рдФрд░ рд░рдХ्рдд рдоें 83% рдкाрдиी рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕрди्рджрд░ рднोрдЬрди рдХो рдм्рд░ेрдХрдбाрдЙрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░рдХ рдХो рдмрддाрдЗрдпे
рд╕ोрдбिрдпрдо рд╣ाрдИрдб्рд░ाрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рд╣ाрд░рдоोрди्рд╕
рдбाрдЗрдЬेрд╕्рдЯिрд╡ рдЗрди्рдЬाрдЗрдо
рддрдиु рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрджрд░ рднोрдЬрди рдХो рддोрдб़рдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░рдХों рдХो 'рдкाрдЪрди рдПंрдЬाрдЗрдо' (Digestive Enzymes) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпे рдПंрдЬाрдЗрдо рдЦाрдП рдЧрдП рднोрдЬрди рдХो рддोрдб़рдиे рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं, рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рддेрдЬ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХो рдРрд╕े рдкрджाрд░्рдеों рдоें рдмрджрд▓ рджेрддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рд╣рдоाрд░ा рдкाрдЪрди рддंрдд्рд░ рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рдоुрдЦ्рдп рдкाрдЪрди рдПंрдЬाрдЗрдо рд╣ैं: рдПрдоाрдЗрд▓ेрдЬ, рдк्рд░ोрдЯीрдПрдЬ рдФрд░ рд▓ाрдЗрдкेрдЬ।
рд╡िрдЯाрдоिрди B₁₂ рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдиाрдо рдХ्рдпा рд╣ै ?
рдеाрдпрдоिрди
рдХोрдмाрд▓ाрдоिрди
рдиिрдпाрд╕िрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рд╡िрдЯाрдоिрди рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдмрдиिрдХ рдпौрдЧिрдХ рд╣ैं рдЬो рдЪрдпाрдкрдЪрдп (metabolism) рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдмीрдоाрд░िрдпों рдХो рд░ोрдХрддे рд╣ैं। рд╡िрдЯाрдоिрди B₁₂ рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдиाрдо 'рд╕ाрдЗрдиोрдХोрдмाрд▓ाрдоीрди' рд╣ै। рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдЯाрдоिрди рдФрд░ рдЙрдирдХे рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдиाрдо рд╣ैं: рд╡िрдЯाрдоिрди A - рд░ेрдЯिрдиॉрд▓, рд╡िрдЯाрдоिрди B₁ - рдеाрдпрдоिрди, рд╡िрдЯाрдоिрди C - рдПрд╕्рдХॉрд░्рдмिрдХ рдЕрдо्рд▓, рд╡िрдЯाрдоिрди D - рдПрдЧ्рд░ोрдХैрд▓्рд╕िрдлेрд░ॉрд▓, рд╡िрдЯाрдоिрди E - рдЯोрдХोрдлेрд░ॉрд▓्рд╕, рд╡िрдЯाрдоिрди K - рдлाрдЗрд▓ोрдХ्рд╡िрдиोрди।
рдХुрдХिंрдЧ рддाрдк рдкрд░ рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдпुрдХ्рдд рдХृрдд्рд░िрдо рд╕्рд╡ीрдЯ्рдирд░, рдЬिрд╕рдХा рд░ूрдк рддрдеा рд╕्рд╡ाрдж рд╢рдХ्рдХрд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै, рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рдРрд╕्рдкाрд░्рдЯेрдо
рд╕ैрдХрд░ीрди
рд╕ुрдХ्рд░ाрд▓ोрдЬ
рдРрд▓िрдЯेрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ुрдХ्рд░ाрд▓ोрдЬ, рдЦाрдиा рдкрдХाрдиे рдХे рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдПрдХ рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдпुрдХ्рдд рдХृрдд्рд░िрдо рд╕्рд╡ीрдЯрдирд░ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рд░ूрдк рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдж рдЪीрдиी рдЬैрд╕ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ूрдд्рд░ C₁₂H₁₉Cl₃O₈ рд╣ै। рдпрд╣ рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЧрд▓рдиांрдХ 125°C рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдмрд▓ рдЕрдо्рд▓ рдФрд░ рджुрд░्рдмрд▓ рдХ्рд╖ाрд░рдХ рд╕े рдмрдиे рд▓рд╡рдг рдХा pH рдоाрди рдХ्рдпा рд╣ै ?
7 рд╕े рдЕрдзिрдХ
7 рд╕े рдХрдо
10 рдФрд░ 14 рдХे рдмीрдЪ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
None of the above/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЬрдм рдПрдХ рдк्рд░рдмрд▓ рдЕрдо्рд▓ рдФрд░ рдПрдХ рджुрд░्рдмрд▓ рдХ्рд╖ाрд░рдХ рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рддो рдЙрдирд╕े рдмрдиे рд▓рд╡рдг (salt) рдХा pH рдоाрди 7 рд╕े рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै, рдпाрдиी рд╡рд╣ рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдЬрдм рдПрдХ рджुрд░्рдмрд▓ рдЕрдо्рд▓ рдФрд░ рдПрдХ рдк्рд░рдмрд▓ рдХ्рд╖ाрд░рдХ рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рддो рд▓рд╡рдг рдХा pH рдоाрди 7 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдпाрдиी рд╡рд╣ рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╕ीрди рд╡िрд▓рдпрди рдХा pH рдоाрди 7 рд╣ोрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЕрдо्рд▓-рдХ्рд╖ाрд░ рдХा рд╕ंрдХेрддрдХ рд╣ै?
рд╕िрд░рдХा
рд╣рд▓्рджी
рдЦाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ोрдбा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЕрдо्рд▓-рдХ्рд╖ाрд░ рд╕ूрдЪрдХ рд╡े рдкрджाрд░्рде рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рдХोрдИ рд╡िрд▓рдпрди рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╣ै рдпा рдХ्рд╖ाрд░ीрдп। рд╣рд▓्рджी рдПрдХ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ूрдЪрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╡िрд▓рдпрди рдоें рдкीрд▓ी рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рд╡िрд▓рдпрди рдоें рдбाрд▓рдиे рдкрд░ рдпрд╣ рд▓ाрд▓ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╕िрд░рдХा рдПрдХ рдЕрдо्рд▓ рд╣ै рдФрд░ рдЦाрдиे рдХा рд╕ोрдбा рдПрдХ рдХ्рд╖ाрд░ рд╣ै।
рд╢ुрд╖्рдХ рдмुрдЭे рд╣ुрдП рдЪूрдиे рдкрд░ рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдЧैрд╕ рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдкрджाрд░्рде рдмрдирддा рд╣ै?
рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб
рд╡िрд░ंрдЬрдХ рдЪूрд░्рдг
рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЬрдм рд╢ुрд╖्рдХ рдмुрдЭे рд╣ुрдП рдЪूрдиे (рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рд╣ाрдЗрдб्рд░ॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб - Ca(OH)₂) рдкрд░ рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдЧैрд╕ (Cl₂) рдХी рдХ्рд░िрдпा рдХрд░ाрдИ рдЬाрддी рд╣ै, рддो рд╡िрд░ंрдЬрдХ рдЪूрд░्рдг (рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдкाрдЙрдбрд░ - CaOCl₂) рдмрдирддा рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдХрдорд░े рдХे рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рдФрд░ рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рд╣ाрдЗрдкोрдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдЯ рдХा рдоिрд╢्рд░рдг рдмрдирддा рд╣ै।
HOOCCOOH рдХो рдХौрди-рд╕ा рдЕрдо्рд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рдХाрд░्рдмोрдиिрдХ рдЕрдо्рд▓
рдСрдХ्рд╕ेрд▓िрдХ рдЕрдо्рд▓
рдРрд╕ीрдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
HOOCCOOH рдХो рдСрдХ्рд╕ेрд▓िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдж्рд╡ि-рдХाрд░्рдмोрдХ्рд╕िрд▓िрдХ рдЕрдо्рд▓ рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкौрдзों рдХी рдХोрд╢िрдХाрдУं рдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдСрдХ्рдЬैрд▓ेрдЯ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдеोрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдоूрдд्рд░ рдоें рднी рдоौрдЬूрдж рд╣ोрддा рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдЧुрд░्рджे рдоें рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо рдСрдХ्рдЬेрд▓ेрдЯ рдХे рдЬрдоा рд╣ोрдиे рд╕े рд╣ी рдкрдерд░ी рдХी рдмीрдоाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЖрдкрдХो рддीрди рдкрд░рдЦрдирд▓िрдпाँ рджी рдЧрдИ рд╣ैं। рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдоें рдЖрд╕ुрдд рдЬрд▓ рд╣ै рдФрд░ рдЕрди्рдп рджो рдоें рд╕े рдПрдХ рдоें рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╡िрд▓рдпрди рддрдеा рджूрд╕рд░े рдоें рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рд╡िрд▓рдпрди рд╣ै। рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рд▓िрдЯрдорд╕ рдиीрд▓ा рд╣ो рдЬाрдПрдЧा?
рдЖрд╕ुрдд рдЬрд▓
рдЕрдо्рд▓
рдХ्рд╖ाрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рддीрди рдкрд░рдЦрдирд▓िрдпों рдоें рд╕े, рдЬिрд╕ рдкрд░рдЦрдирд▓ी рдоें рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рд╡िрд▓рдпрди (alkaline solution) рд╣ोрдЧा, рдЙрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рд▓िрдЯрдорд╕ рдкрдд्рд░ рдиीрд▓ा рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╡िрд▓рдпрди рдиीрд▓े рд▓िрдЯрдорд╕ рдХो рд▓ाрд▓ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЖрд╕ुрдд рдЬрд▓ (distilled water) рдЙрджाрд╕ीрди рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд▓िрдЯрдорд╕ рдХे рд░ंрдЧ рдкрд░ рдХोрдИ рдк्рд░рднाрд╡ рдирд╣ीं рдбाрд▓рддा।
рдРрд╕ीрдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдЧंрдз рдХिрд╕рдХे рд╕рдоाрди рд╣ोрддी рд╣ै?
рд╕िрд░рдХा
рдЯрдоाрдЯрд░
рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рддेрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдПрд╕िрдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдЧंрдз рд╕िрд░рдХे рдХे рд╕рдоाрди рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдо्рд▓ рдХрдИ рдлрд▓ों рдХे рд░рд╕ों рдоें рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рд╕िрд░рдХे рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкाрдЗрд░ोрд▓िрдЧ्рдиिрдпрд╕ рдЕрдо्рд▓ рд╕े рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рд░ेрдбिрдпोрдзрд░्рдоी рддрдд्рдд्рд╡ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬिрдд рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдПрдХ рдзрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╡ेрд╢िрдд рдХрдг рд╣ै?
рдмीрдЯा рдХिрд░рдг
рдЕрд▓्рдлा рдХिрд░рдг
рдХैрдеोрдб рдХिрд░рдг
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЕрд▓्рдлा рдХрдг (╬▒) рдзрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╡ेрд╢िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рдпे рджो рдк्рд░ोрдЯॉрди рддрдеा рджो рди्рдпूрдЯ्рд░ॉрди рд╕े рдмрдиे рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпे рднाрд░ी рдФрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░ рдкрд░рдоाрдгु рдиाрднिрдХ рдХे рдХ्рд╖рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдмीрдЯा рдХिрд░рдгें рдЛрдгाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╡ेрд╢िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдХैрдеोрдб рдХिрд░рдгें рднी рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиों рдХी рдзाрд░ा рд╣ोрддी рд╣ैं।
рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдиेрдд्рд░ рд▓ेрди्рд╕ рдХी рдиाрднिрдХ рджूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓рдЧрднрдЧ
1 рдоि.рдоी.
25 рд╕े.рдоी.
2 рд╕े.рдоी.
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖंрдЦ рдХे рд▓ेंрд╕ рдХी рдиाрднिрдХ рджूрд░ी (focal length) рд▓рдЧрднрдЧ 2 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖंрдЦ рдХे рд▓ेंрд╕ рдФрд░ рд░ेрдЯिрдиा рдХे рдмीрдЪ рдХी рджूрд░ी рднी рд▓рдЧрднрдЧ 2 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм рд╕рдоाрдиांрддрд░ рдХिрд░рдгें рдЖंрдЦ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ैं, рддो рд╡рд╕्рддु рдХा рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд░ेрдЯिрдиा рдкрд░ рдмрдирддा рд╣ै, рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдлोрдХрд▓ рд▓ंрдмाрдИ рд▓рдЧрднрдЧ 2 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╣ोрдиी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।
рдк्рд░िрдЬ्рдо рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиे рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕрдкрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд░ंрдЧीрди рдк्рд░рдХाрд╢ рд╣ै
рдкीрд▓ा
рдмैंрдЧрдиी
рдиीрд▓ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдмैंрдЧрдиी рд░ंрдЧ рдХा рдк्рд░рдХाрд╢ рдк्рд░िрдЬ्рдо рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиे рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕрдкрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдмैंрдЧрдиी рд░ंрдЧ рдХी рддрд░ंрдЧрджैрд░्рдз्рдп (wavelength) рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдЖрд╡ृрдд्рддि (frequency) рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░िрдЬ्рдо рдоें рдЗрд╕рдХी рдЧрддि рд╕рдмрд╕े рдХрдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЬрдм рдк्рд░рдХाрд╢ рдПрдХ рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджूрд╕рд░े рдоाрдз्рдпрдо рдоें рдЬाрддा рд╣ै, рддो рдЙрд╕рдХे рдоाрд░्рдЧ рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЗрд╕ рд╡िрдЪрд▓рди рдХो рдЕрдкрд╡рд░्рддрди (refraction) рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рджृрд╖्рдЯि рдХी рдЦрд░ाрдмी 'рдиिрдХрдЯ рджृрд╖्рдЯि' рдХो..............рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
рд╣ाрдЗрдкрд░рдоेрдЯ्рд░ोрдкिрдпा
рдк्рд░ेрд╕्рдмाрдпोрдкिрдпा
рдЧ्рд▓ूрдХोрдоा
рдоोрддिрдпाрдмिрди्рдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдиिрдХрдЯ рджृрд╖्рдЯि рджोрд╖ рдХो 'рдоाрдпोрдкिрдпा' рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдкाрд╕ рдХी рд╡рд╕्рддुрдПं рддो рд╕ाрдл рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рджूрд░ рдХी рд╡рд╕्рддुрдПं рдзुंрдзрд▓ी рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ैं। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд░ेрдЯिрдиा рдкрд░ рди рдмрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рдмрдирддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджोрд╖ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрд╡рддрд▓ рд▓ेंрд╕ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ाрдЗрдкрд░рдоेрдЯ्рд░ोрдкिрдпा рджूрд░ рджृрд╖्рдЯि рджोрд╖ рд╣ै।
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХी рдЗрдХाрдИ рд╣ै?
рдХूрд▓ॉрдо
рд╡ोрд▓्рдЯ
рд╡ॉрдЯ
рдПрдо्рдкिрдпрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХी рдЗрдХाрдИ рдПрдо्рдкीрдпрд░ рд╣ै। рдЕрди्рдп рдЗрдХाрдЗрдпों рдХा рд╡िрд╡рд░рдг: рдХूрд▓ॉрдо - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЖрд╡ेрд╢, рд╡ोрд▓्рдЯ - рд╡िрдж्рдпुрдд рд╡िрднрд╡, рд╡ॉрдЯ - рд╢рдХ्рддि।
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХिрд╕ рдЙрдкрдХрд░рдг рд╕े рдоाрдкी рдЬाрддी рд╣ै?
рд╡ोрд▓्рдЯрдоीрдЯрд░
рдЕрдоीрдЯрд░
рд╡ोрд▓्рдЯाрдоीрдЯрд░
рдкोрдЯेंрд╢िрдпोрдоीрдЯрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХो рдЕрдоीрдЯрд░ рд╕े рдоाрдкा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдЗрдХाрдИ рдПрдо्рдкीрдпрд░ рд╣ै। рдкोрдЯेंрд╢िрдпोрдоीрдЯрд░ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЫोрдЯे рдк्рд░рддिрд░ोрдзों рдХो рдоाрдкрдиे рдФрд░ рд╡ोрд▓्рдЯрдоीрдЯрд░ рддрдеा рдЕрдоीрдЯрд░ рдХो рдХैрд▓िрдм्рд░ेрдЯ рдХрд░рдиे рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡ोрд▓्рдЯрдоीрдЯрд░ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡िрдж्рдпुрдд рд╡िрднрд╡ (рд╡ोрд▓्рдЯेрдЬ) рдХो рдоाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЕрддि рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдХ рдЙрдкрдХрд░рдг рд╣ै?
рдоाрдЗрдХ्рд░ोрд╕्рдХोрдк
рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрд╕्рдХोрдк
рд╕्рдкेрдХ्рдЯ्рд░ोрд╕्рдХोрдк
рд╕्рдЯेрдеोрд╕्рдХोрдк
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЕрддि рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдоाрдЗрдХ्рд░ोрд╕्рдХोрдк рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрди्рдп рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрд╕्рдХोрдк - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЖрд╡ेрд╢ рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдмрддाрддा рд╣ै; рд╕्рдкेрдХ्рдЯ्рд░ोрд╕्рдХोрдк - рд╡िрдж्рдпुрдд рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рд╡िрдХिрд░рдг рдХा рд╕्рдкेрдХ्рдЯ्рд░рдо рдмрддाрддा рд╣ै; рд╕्рдЯेрдеोрд╕्рдХोрдк - рд╣ृрджрдп рдФрд░ рдлेрдлрдб़ों рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рд╕ुрдирддा рд╣ै; рд╕्рдЯ्рд░ोрдмोрд╕्рдХोрдк - рддेрдЬी рд╕े рдШूрдордиे рд╡ाрд▓ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдЪाрд▓ рдоाрдкрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдПрд╡ं рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╣ै-
рдЪाрд╡рд▓ рдХा
рдЪाрдп рдХा
рддिрд▓рд╣рди рдХा
рджाрд▓ рдХा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рднाрд░рдд рджाрд▓ों рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рджोрдиों рд╣ै। рдЪाрдп рдФрд░ рдЪाрд╡рд▓ рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рднाрд░рдд рдХा рджूрд╕рд░ा рд╕्рдеाрди рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЪीрди рдкрд╣рд▓े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХी 9рд╡ीं рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा рдХी рдЕрд╡рдзि рд╣ै
1992-1997
1997-2002
1990-1995
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдиौрд╡ीं рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा 1 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1997 рд╕े 31 рдоाрд░्рдЪ, 2002 рддрдХ рдЪрд▓ी। рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп 6.5% рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдоें рдЧрд░ीрдмी рдХрдо рдХрд░рдиा, рдЙрдд्рдкाрджрдХ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдкैрджा рдХрд░рдиा, рдХृрд╖ि рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा рдФрд░ рдоूрд▓्рдп рд╕्рдеिрд░рддा рдХे рд╕ाрде рд╡िрдХाрд╕ рджрд░ рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рд╢ाрдоिрд▓ рдеा।
рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै
рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рд╕े
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдПрд╡ं рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рджोрдиों рд╕े
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЬрдм рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рдХुрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХो рдЙрд╕рдХी рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े рднाрдЧ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЖрдп рдХो рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдФрд╕рдд рдЖрдп рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै рдЬो рд╡рд╣ рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдоें рдХрдоाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕ूрдд्рд░ рд╣ै: рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп = рдХुрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп / рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा।
рднाрд░рдд рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХा рдЖрдХрд▓рди рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै
рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा
рдЖрд░. рдмी. рдЖрдИ. рдж्рд╡ाрд░ा
рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ंрдЧрдарди (CSO) рдж्рд╡ाрд░ा
рднाрд░рддीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрди (ISI) рдж्рд╡ाрд░ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдкрд╣рд▓े, рднाрд░рдд рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ंрдЧрдарди (CSO) рдХрд░рддा рдеा, рдЬो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХे рдЖंрдХрдб़े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддा рдеा। рд▓ेрдХिрди 2019 рдоें, CSO рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рддिрджрд░्рд╢ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдпाрд▓рдп (NSSO) рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ 'рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХी рдХाрд░्рдпाрд▓рдп' (NSO) рдмрдиाрдпा рдЧрдпा, рдЬो рдЕрдм рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдердо рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдХेрди्рдж्рд░ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рд╡рд░्рд╖ 2014 рдоें рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा ?
рдЧुрдЬрд░ाрдд
рдЕрд╕рдо
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ।
2
рднाрд░рдд рдХे рдкрд╣рд▓े рдХौрд╢рд▓ рд╡िрдХाрд╕ рдХेंрдж्рд░ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди 2014 рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╡рд╕ुंрдзрд░ा рд░ाрдЬे рдиे рдЬрдпрдкुрд░ рдоें рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХो рд░ोрдЬрдЧाрд░ोрди्рдоुрдЦ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рдеा рдФрд░ рдпрд╣ рдХेंрдж्рд░ рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдХौрд╢рд▓ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдХे рддрд╣рдд рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕рдиे рдпрд╣ рдХрд╣ा рдХि - рд╕рдХрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп GNI рдХो рдХुрд▓ рдЖрдмाрджी рд╕े рднाрдЧ рджेрдиे рдкрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдФрд╕рдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп, рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдШोрддрдХ рд╣ै рдПрдХ рдоिрдердХ рд╣ै?
рджाрджाрднाрдИ рдиौрд░ोрдЬी
рд╡ी. рдХे. рдЖрд░. рд╡ी рд░ाрд╡
рд░ाрдо рдордиोрд╣рд░ рд▓ोрд╣िрдпा
рджीрди рджрдпाрд▓ рдЕрдкाрдз्рдпाрдп
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ।
3
рдпрд╣ рдХрдерди рдХि "рд╕рдХрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп (GNI) рдХो рдХुрд▓ рдЖрдмाрджी рд╕े рднाрдЧ рджेрдиे рдкрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдФрд╕рдд рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдп рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдПрдХ рдоिрдердХ рд╣ै," рджीрди рджрдпाрд▓ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдиे рдХрд╣ा рдеा। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдХेрд╡рд▓ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ी рдк्рд░рдЧрддि рдХा рд╕рд╣ी рдоाрдкрджंрдб рдирд╣ीं рд╣ै।
рдЕрди्рдд्рдпोрджрдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा?
рдмिрд╣ाрд░
рддрдоिрд▓рдиाрдбु
рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЕंрдд्рдпोрджрдп рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े 1977 рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЧрд░ीрдмों рдоें рднी рд╕рдмрд╕े рдЧрд░ीрдм рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдКрдкрд░ рдЙрдаाрдиा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж, 'рдЕंрдд्рдпोрджрдп рдЕрди्рди рдпोрдЬрдиा' рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд 25 рджिрд╕ंрдмрд░, 2000 рдХो рдХी рдЧрдИ, рдЬिрд╕рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд▓рдХ्рд╖िрдд рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╡िрддрд░рдг рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рддрд╣рдд рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рд╕े рдиीрдЪे рдХे рд╕рдмрд╕े рдЧрд░ीрдм рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХे рдмीрдЪ рднुрдЦрдорд░ी рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा рдеा।
рдПрдХ рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि рдХिрд╕ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХрд░рддी рд╣ै?
рдм्рд▓ॉрдХ-рд╕्рддрд░ीрдп рдиिрдХाрдп
рдЬिрд▓ा-рд╕्рддрд░
рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рд╕्рддрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдПрдХ рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि рдм्рд▓ॉрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХрд░рддी рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 243 (B) рдХे рддрд╣рдд рдд्рд░ि-рд╕्рддрд░ीрдп рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд, рдордз्рдпрд╡рд░्рддी (рдм्рд▓ॉрдХ) рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкंрдЪाрдпрдд, рдФрд░ рдЬिрд▓ा рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬिрд▓ा рдкंрдЪाрдпрдд рдХा рдЧрдарди рд╣ोрддा рд╣ै।
рдкंрдЪाрдпрддों рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрддि рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдХ्рдпा рдЧрдаिрдд рдХрд░рддी рд╣ै?
рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ
рд╡िрдд्рдд рд╕рдоिрддि
рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдЖрдпोрдЧ
рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рд╕рдоिрддि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рд╣рд░ 5 рд╕ाрд▓ рдоें рдкंрдЪाрдпрддों рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрддि рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 243-(I) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдПрдХ рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ рдХा рдЧрдарди рдХрд░ेрдЧा। рдпрд╣ рдЖрдпोрдЧ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕ंрдЪिрдд рдиिрдзि рд╕े рдкंрдЪाрдпрддों рдХो рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдиुрджाрди рд╕рд╣ाрдпрддा, рдкंрдЪाрдпрддों рдХी рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдЙрдкाрдп, рдФрд░ рдкंрдЪाрдпрддों рдХे рдордЬрдмूрдд рд╡िрдд्рдд рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ौंрдкे рдЧрдП рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдоाрдорд▓े рдкрд░ рд╕िрдлाрд░िрд╢ें рдХрд░ेрдЧा।
рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдкंрдЪाрдпрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдирд╣ीं рд╣ै?
рдиाрдЧाрд▓ैрдг्рдб
рдоिрдЬोрд░рдо
рдоेрдШाрд▓рдп
рдХेрд░рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдХेрд░рд▓ рдоें рдд्рд░ि-рд╕्рддрд░ीрдп рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा (рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд, рдк्рд░рдЦंрдб рдкंрдЪाрдпрдд, рдЬिрд▓ा рдкंрдЪाрдпрдд) рд▓ाрдЧू рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдиाрдЧाрд▓ैंрдб, рдоिрдЬोрд░рдо рдФрд░ рдоेрдШाрд▓рдп рдоें рдкंрдЪाрдпрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдПрдХ-рд╕्рддрд░ीрдп 'рдЬрдирдЬाрддीрдп рдкрд░िрд╖рдж' рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै। рдЪूँрдХि рдиाрдЧाрд▓ैंрдб, рдоिрдЬोрд░рдо рдФрд░ рдоेрдШाрд▓рдп рддीрдиों рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ "рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ" рд╣ोрдЧा।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХрдердиों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдПрдХ рд╕рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै?
рдзрди-рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рд╢рдХ्рддिрд╣ीрди рд╣ै
рдзрди-рд╡िрдзेрдпрдХ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рдоें рд╣ोрддी рд╣ै
рд▓ोрдХрд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рдХो 14 рджिрдиों рдХे рднीрддрд░ рд╡िрдзेрдпрдХों рдХो рдкाрд░िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै
рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рдХिрд╕ी рдзрди-рд╡िрдзेрдпрдХ рдХो рдкाрд░िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै рдЕрдерд╡ा рдХрддिрдкрдп рд╕िрдлाрд░िрд╢ों рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕े рд▓ोрдХ рд╕рднा рдХो рд▓ौрдЯा рд╕рдХрддी рд╣ै
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 109(1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХो рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдоें рдкेрд╢ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा, рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрдерди (B) рдЧрд▓рдд рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 109(2) рдХे рддрд╣рдд, рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХो рд▓ोрдХрд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрдд рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХो 14 рджिрдиों рдХे рднीрддрд░ рдкाрд░िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдзрди рд╕ंрдмंрдзी рдоाрдорд▓ों рдоें рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рд╢рдХ्рддिрд╣ीрди рд╣ै।
рдпрджि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдПрд╡ं рдЙрдк-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा рдкрдж рдЦाрд▓ी рд╣ो рддो рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдкрдж рдкрд░ рдХौрди рд╣ोрддा рд╣ै-
рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
рднाрд░рдд рдХा рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рд▓ोрдХрд╕рднा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 70 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдпрджि рдХрднी рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрдП рдЬрдм рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдФрд░ рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рджोрдиों рд╣ी рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд╣ों, рддो рд╕ंрд╕рдж рдХो рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдпों рдХे рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। рдЗрд╕ी рдХे рддрд╣рдд, рд╕ंрд╕рдж рдиे 'рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि (рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдиिрд░्рд╡рд╣рди) рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1969' рдкाрд░िрдд рдХिрдпा, рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпрджि рджोрдиों рдкрдж рдЦाрд▓ी рд╣ों, рддो рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдпा рдЙрд╕рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╡рд░िрд╖्рдарддрдо рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ेрдЧा।
рдХिрд╕ рд╕рджрди рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЙрд╕ рд╕рджрди рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै-
рд▓ोрдХ-рд╕рднा
рд░ाрдЬ्рдп-рд╕рднा
рд╡िрдзाрди-рд╕рднा
рд╡िрдзाрди-рдкрд░िрд╖рдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ (рд╕рднाрдкрддि) рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 63 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рдХा рдПрдХ рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рд╣ोрдЧा, рдЬो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 64 рдХे рддрд╣рдд рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рдкрджेрди рд╕рднाрдкрддि рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХे рд╕рднाрдкрддि рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХрд░рддा।
рднाрд░рдд рдоें рдЕंрддрд░्рд░ाрдЬ्рдпीрдп рдкрд░िрд╖рдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдХिрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╣ै?
рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж
рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
рд▓ोрдХрд╕рднा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рдд рдоें рдЕंрддрд░-рд░ाрдЬ्рдпीрдп рдкрд░िрд╖рдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдкाрд╕ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЧрдарди рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 263 рдХे рддрд╣рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдЖрджेрд╢ рд╕े 1990 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдпрд╣ рдкрд░िрд╖рдж рдПрдХ рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдиिрдХाрдп рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдХाрдо рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рдХे рдоुрдж्рджों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рдиा рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рджेрдиा рд╣ै।
рд▓ोрдХрд╕рднा рдЪुрдиाрд╡ 2024 рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиे рдкрдж рд╕े рдЗрд╕्рддीрдлा рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдЪुрдиाрд╡ рдЖрдпुрдХ्рдд рдХा рдиाрдо рд╣ै
рдЕрдиुрдк рдЪंрдж्рд░ рдкांрдбे
рдП.рдХे. рдЬोрддी
рдЕрд╢ोрдХ рд▓рд╡ाрд╕ा
рдЕрд░ुрдг рдЧोрдпрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд▓ोрдХрд╕рднा рдЪुрдиाрд╡ 2024 рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЪुрдиाрд╡ рдЖрдпुрдХ्рдд рдЕрд░ुрдг рдЧोрдпрд▓ рдиे рдЕрдкрдиे рдкрдж рд╕े рдЗрд╕्рддीрдлा рджे рджिрдпा рдеा। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ 15 рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 324 рд╕े 329 рддрдХ рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдЖрдпोрдЧ рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рдЖрдпोрдЧ рдоें рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдоुрдЦ्рдп рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдЖрдпुрдХ्рдд рд╣ोрддा рдеा, рд▓ेрдХिрди 16 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1989 рдХो рдЗрд╕े рддीрди рд╕рджрд╕्рдпीрдп рдиिрдХाрдп рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рд▓ोрдХрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд░рд╣ा рд╣ै?
рд╕ोрдордиाрде рдЪрдЯрд░्рдЬी
рдкी.рдПрдо. рд╕рдИрдж
рдЗंрдж्рд░рдЬीрдд рдЧुрдк्рддा
рдЕрдЯрд▓ рдмिрд╣ाрд░ी рд╡ाрдЬрдкेрдпी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЗंрдж्рд░рдЬीрдд рдЧुрдк्рддा рд▓ोрдХрд╕рднा рдХे рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рд╕рджрд╕्рдп рд░рд╣े рд╣ैं। рд╡े рднाрд░рддीрдп рдХрдо्рдпुрдиिрд╕्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рд╕े рдеे рдФрд░ 1977 рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдХो рдЫोрдб़рдХрд░, 1960 рд╕े 2001 рддрдХ рд░िрдХॉрд░्рдб 11 рдмाрд░ рд╕ीрдЯ рдЬीрдд рдЪुрдХे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХिрдпा। рд╕ोрдордиाрде рдЪрдЯрд░्рдЬी, рдкी.рдПрдо. рд╕рдИрдж рдФрд░ рдЕрдЯрд▓ рдмिрд╣ाрд░ी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рднी 10-10 рдмाрд░ рд▓ोрдХрд╕рднा рд╕рджрд╕्рдп рд░рд╣े।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 300 рдХिрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
рдоुрдХрджрдоें рддрдеा рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी
рд╕рд░рдХाрд░ी рдаेрдХे
рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी
рд╡्рдпाрдкाрд░ рддрдеा рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмंрдз
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 300 'рд╡ाрдж рддрдеा рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी' рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдпा рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдХोрдИ рдоुрдХрджрдоा рдХिрд╕ рдиाрдо рд╕े рджाрдпрд░ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा, рдпा рд╡े рдХिрд╕ рдиाрдо рд╕े рдоुрдХрджрдоा рджाрдпрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, 'рдоेрдирдХा рдЧांрдзी рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ' рдпा 'рдП.рдХे. рдЧोрдкाрд▓рди рдмрдиाрдо рдордж्рд░ाрд╕ рд░ाрдЬ्рдп' рдЬैрд╕े рдоाрдорд▓े рдЗрд╕ी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рддрд╣рдд рдЖрддे рд╣ैं।
рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 1 рджेрд╢ рдХो рдмрдиाрддा рд╣ै
рдПрдХ рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп
рдПрдХ рд╕ंрдШ
рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 1 рдХрд╣рддा рд╣ै, "рднाрд░рдд, рдЕрд░्рдеाрдд рдЗंрдбिрдпा, рд░ाрдЬ्рдпों рдХा рд╕ंрдШ рд╣ोрдЧा।" рдпрд╣ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдкрд╣рд▓ी рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдХेंрдж्рд░, рд░ाрдЬ्рдпों, рдХेंрдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдФрд░ рдЕрди्рдп рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣ीрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ 1 рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХिрддрдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╣ै?
315
345
375
395
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 395 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж, 22 рднाрдЧ рдФрд░ 8 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпां рдеीं। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें, рдЗрд╕рдоें 395 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж, 22 рднाрдЧ рдФрд░ 12 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпां рд╣ैं। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдиौрд╡ीं, рджрд╕рд╡ीं, рдЧ्рдпाрд░рд╣рд╡ीं рдФрд░ рдмाрд░рд╣рд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпां рдмाрдж рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдЬोрдб़ी рдЧрдИं।
'рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдЪिрдб़िрдпा рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп' рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै?
рдЧोрд╡ा
рд╢्рд░ीрдирдЧрд░
рдУрдбिрд╢ा
рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдкрдХ्рд╖ी рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рднाрд░рдд рдХे рдЧोрд╡ा рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоांрдбрд╡ी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдЪोрд░ाрдУ рдж्рд╡ीрдк рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдиाрдо рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкрдХ्рд╖ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдиी рдбॉ. рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕े 'рдХोрдпрд▓ рд╕्рд╡рд░' рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЕрдо्рд▓ рд╡рд░्рд╖ा рдХा/рдХे рдШрдЯрдХ рд╣ै/рд╣ैं-
HNO₃
H₂SO₄
CO₂
(a) рддрдеा (b) рджोрдиों
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдиाрдЗрдЯ्рд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ (HNO₃) рдФрд░ рд╕рд▓्рдл्рдпूрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ (H₂SO₄) рдЕрдо्рд▓ рд╡рд░्рд╖ा рдХे рдоुрдЦ्рдп рдШрдЯрдХ рд╣ैं। рдЕрдо्рд▓ рд╡рд░्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде рдЙрд╕ рд╡рд░्рд╖ा, рд╣िрдордкाрдд, рдУрд▓ा рдпा рдХोрд╣рд░े рд╕े рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕рд▓्рдлрд░ рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдФрд░ рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди рдХे рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдШुрд▓े рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рд╕े рддрдиु рд╕рд▓्рдл्рдпूрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдФрд░ рдиाрдЗрдЯ्рд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдмрдирддे рд╣ैं। рдЖрдорддौрд░ рдкрд░, рдЕрдо्рд▓ рд╡рд░्рд╖ा рдХा pH рдоाрди 4.2 рд╕े 4.4 рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╕िрдорд▓ीрдкाрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдУрдбिрд╢ा рдХे рдЬिрд▓े рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
рднрдж्рд░рдХ
рдХрдЯрдХ
рд╕рдо्рдмрд▓рдкुрд░
рдордпूрд░рднंрдЬ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕िрдорд▓ीрдкाрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдУрдбिрд╢ा рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдордпूрд░рднंрдЬ рдЬिрд▓े рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ 2009 рд╕े рдпूрдиेрд╕्рдХो рдХी рдмाрдпोрд╕्рдлीрдпрд░ рд░िрдЬрд░्рд╡ рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рдУрдбिрд╢ा рдХे рдЕрди्рдп рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рднिрддрд░рдХрдиिрдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдФрд░ рдЧрд╣िрд░рдоाрдеा рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рд╕िрдорд▓ीрдкाрд▓ рдХो рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдЯाрдЗрдЧрд░ (1973) рдХे рддрд╣рдд рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдкрдХ्рд╖ी рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рд╕्рдеिрдд рд╣ै
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдкрдХ्рд╖ी рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рдЧोрд╡ा рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ाँ рджुрд░्рд▓рдн рдк्рд░рдЬाрддि рдХे рдкрдХ्рд╖ी рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рдХा рдиाрдо рднाрд░рддीрдп рдкрдХ्рд╖ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдиी рд╕рд▓ीрдо рдЕрд▓ी рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЪूंрдХि 'рдЧोрд╡ा' рд╡िрдХрд▓्рдк рдоें рдирд╣ीं рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ "рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं" рд╣ोрдЧा।
рдЖрдИ. рдпू. рд╕ी. рдПрди. рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдХрд╣ाँ рд╣ै?
рд╕्рд╡िрдЯ्рдЬрд░рд▓ैंрдб
рдл्рд░ांрд╕
рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
IUCN (рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рдХृрддि рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕ंрдШ) рджुрдиिрдпा рдХी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1948 рдоें рд╣ुрдИ рдеी। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рд╕्рд╡िрдЯ्рдЬрд░рд▓ैंрдб рдоें рд╣ै। рдпрд╣ рдкौрдзों рдФрд░ рдЬाрдирд╡рд░ों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें 'рд░ेрдб рд▓िрд╕्рдЯ' рдЬाрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै।
рдПрдХ рдкोрд╖ी рд╕्рддрд░ рд╕े рджूрд╕рд░े рдкोрд╖ी рд╕्рддрд░ рдоें рдХिрддрдиी рдКрд░्рдЬा рдЕрд╡рд╢ोрд╖िрдд рд╣ोрддी рд╣ै?
5%
10%
15%
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдПрдХ рдкोрд╖ी рд╕्рддрд░ рд╕े рджूрд╕рд░े рдкोрд╖ी рд╕्рддрд░ рдоें рдХेрд╡рд▓ 10% рдКрд░्рдЬा рд╣ी рдЕрдЧрд▓े рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдмाрдХी рдКрд░्рдЬा рдКрд╖्рдоा рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕े '10 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХा рдиिрдпрдо' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд░ेрдоंрдб рд▓िंрдбрдоैрди рдиे рджिрдпा рдеा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкोрд╖ी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдКрд░्рдЬा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд╣ोрддी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬो рдПрдХ рдкाрд░िрддंрдд्рд░ рдоें рдЦाрдж्рдп рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХो рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा, 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдорд╣िрд▓ा рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
61.80%
71.25%
50.50%
51.50%
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
2011 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рдд рдоें рд╕рдмрд╕े рдХрдо рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░ рдмिрд╣ाрд░ (61.8%) рдХी рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдкुрд░ुрд╖ рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 71.2% рдФрд░ рдорд╣िрд▓ा рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 51.5% рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдоें рд╕рдмрд╕े рдХрдо рдорд╣िрд▓ा рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рд╡ाрд▓ा рдЬिрд▓ा рд╕рд╣рд░рд╕ा (41.68%) рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा, 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХौрди рд╣ै?
рд╕ंрдеाрд▓
рдХोрд▓
рднीрд▓
рдЧोंрдб
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
2011 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рдд рдоें рднीрд▓ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा 1,70,71,049 рд╣ै, рдЬो рдЗрд╕े рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдЬрдирдЬाрддि рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЧोंрдб рдЬрдирдЬाрддि рдХा рд╕्рдеाрди рдЖрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдЖрдмाрджी 1,32,56,928 рд╣ै। 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рдд рдХी рдХुрд▓ рдЖрдмाрджी рдХा 8.6% рд╣िрд╕्рд╕ा рдЬрдирдЬाрддिрдпां рд╣ैं।
рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХी рдЧрдИ рдеी?
1872
1901
1911
1921
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рдд рдоें рдкрд╣рд▓ी рдЬрдирдЧрдгрдиा 1872 рдоें рд▓ॉрд░्рдб рдоेрдпो рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рд╣ुрдИ рдеी। рд╣ाрд▓ांрдХि, рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╣рд░ рджрд╕ рд╕ाрд▓ рдоें рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХा рдХ्рд░рдордмрдж्рдз рдЖрдХрд▓рди 1881 рдоें рд▓ॉрд░्рдб рд░िрдкрди рдХे рд╕рдордп рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ, рдЬो рдЖрдЬ рднी рдЬाрд░ी рд╣ै।
рдпूрд░ोрдк рдХी рдПрдХ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рд╣ै-
рдЖрд▓्рдк्рд╕
рд╣िрдоाрд▓рдп
рдПрдг्рдбीрдЬ
рд░ाрдХी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЖрд▓्рдк्рд╕ рдкрд░्рд╡рдд рдпूрд░ोрдк рдоें рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕्рд╡िрдЯ्рдЬрд░рд▓ैंрдб, рдл्рд░ांрд╕, рдСрд╕्рдЯ्рд░िрдпा рдФрд░ рдЬрд░्рдордиी рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рдоें рд╣ै। рд╣िрдоाрд▓рдп рдПрд╢िрдпा рдоें, рдПंрдбीрдЬ рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдФрд░ рд░ॉрдХी рдкрд░्рд╡рдд рдЙрдд्рддрд░ी рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।
рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЕрдоेрд░िрдХा рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдиिрдо्рди рджेрд╢ों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рджेрд╢ рдХрдЪ्рдЪे рддेрд▓ рдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рддा рд╣ै?
рд░ूрд╕
рдЪीрди
рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм
рдХрдиाрдбा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
2022 рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдХрдЪ्рдЪे рддेрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рджेрд╢ рдХ्рд░рдорд╢ः рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा, рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм, рд░ूрд╕ рдФрд░ рдХрдиाрдбा рд╣ैं। рдЪूंрдХि рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдкूрдЫा рдЧрдпा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм рд╣ोрдЧा।
рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдХा 'рд░рд╕्рдЯ рдмाрдЙрд▓' рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
рдЧ्рд░ेрдЯ рд▓ेрдХ्рд╕ рдк्рд░рджेрд╢
рдЕрд▓рдмाрдоा рдк्рд░рджेрд╢
рдХैрд▓िрдлोрд░्рдиिрдпा рдк्рд░рджेрд╢
рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे 'рд░рд╕्рдЯ рдмाрдЙрд▓' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рдХे рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं, рдЬैрд╕े рдЧ्рд░ेрдЯ рд▓ेрдХ्рд╕, рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ рдФрд░ рдмрд░्рдоिंрдШрдо। рдпे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЕрдоेрд░िрдХी рдЙрдж्рдпोрдЧ рдФрд░ рд╡िрдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоाрдиे рдЬाрддे рдеे, рд▓ेрдХिрди рдЕрдм рдЗрдирдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдШрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрди्рд╣ें 'рд░рд╕्рдЯ рдмाрдЙрд▓' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЪूंрдХि рдЧ्рд░ेрдЯ рд▓ेрдХ्рд╕ рдФрд░ рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ рджोрдиों рд╡िрдХрд▓्рдк рдоें рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ "рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ" рд╣ोрдЧा।
рддेрд▓ рдХे рдХोрд╢ рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╣ैं?
рдЕрдоेрд░िрдХा
рдЪीрди
рд░ूрд╕
рд╡ेрдиेрдЬुрдПрд▓ा
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИрдирд╣ी/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
2020 рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рджुрдиिрдпा рдоें рддेрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╕ंрдЪिрдд рднंрдбाрд░ (рдХोрд╢) рд╡ेрдиेрдЬुрдПрд▓ा (19.66%) рдХे рдкाрд╕ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдХ्рд░рдорд╢ः рд╕рдКрджी рдЕрд░рдм, рдИрд░ाрди, рдХрдиाрдбा рдФрд░ рдЗрд░ाрдХ рдХा рд╕्рдеाрди рдЖрддा рд╣ै।
рд╕ौрд░ рдоंрдбрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдЪрдордХрджाрд░ рдЧ्рд░рд╣ рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рдкृрде्рд╡ी
рдпूрд░ेрдирд╕
рдиेрдк्рдЪ्рдпूрди
рд╢ुрдХ्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕ौрд░ рдоंрдбрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдЪрдордХрджाрд░ рдЧ्рд░рд╣ рд╢ुрдХ्рд░ рд╣ै। рдЗрд╕े рдкृрде्рд╡ी рдХी 'рдЬुрдб़рд╡ां рдмрд╣рди' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХा рдЖрдХाрд░ рдФрд░ рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै। рд╢ुрдХ्рд░, рд╕ूрд░्рдп рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдк्рд░рдХाрд╢ рдХा 70 рд╕े 75% рднाрдЧ рдкрд░ाрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рдЬो рдХिрд╕ी рднी рдЕрди्рдп рдЧ्рд░рд╣ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै, рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рдЪрдордХрджाрд░ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрдирдХे рдордз्рдп рдХी рдФрд╕рдд рджूрд░ी рдПрдХ рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдЗрдХाрдИ рд╣ैं?
рдкृрде्рд╡ी рдФрд░ рд╕ूрд░्рдп
рдкृрде्рд╡ी рдФрд░ рдЪांрдж
рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдФрд░ рд╕ूрд░्рдп
рдк्рд▓ूрдЯो рдФрд░ рд╕ूрд░्рдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдкृрде्рд╡ी рдФрд░ рд╕ूрд░्рдп рдХे рдмीрдЪ рдХी рдФрд╕рдд рджूрд░ी рдХो рдПрдХ рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдЗрдХाрдИ (Astronomical Unit) рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЬो рд▓рдЧрднрдЧ 150 рдоिрд▓िрдпрди рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдпрд╣ рджूрд░ी рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдоाрдкрди рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкैрдоाрдиा рд╣ै।
рд╡िрд╖ुрд╡рддीрдп рд╡्рдпाрд╕ рдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпाрд╕ рд╕े рдХिрддрдиा рдЕрдзिрдХ рд╣ै?
43 рдХिрдоी.
36 рдХिрдоी.
49 рдХिрдоी.
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдкृрде्рд╡ी рдХा рднूрдордз्рдпрд░ेрдЦीрдп (рд╡िрд╖ुрд╡рддीрдп) рд╡्рдпाрд╕ рд▓рдЧрднрдЧ 12,756 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпाрд╕ рд▓рдЧрднрдЧ 12,714 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рд╡िрд╖ुрд╡рддीрдп рд╡्рдпाрд╕ рдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡्рдпाрд╕ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 42 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ै, рдЬो рд╡िрдХрд▓्рдк (a) рдХे рд╕рдмрд╕े рдХрд░ीрдм рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рд╕рди् 1855 рдоें рдк्рд░рдердо рдЬूрдЯ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХрд╣ाँ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा?
рдвाрдХा
рд╣ुрдЧрд▓ी
рд░िрд╖рдб़ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рднाрд░рдд рдоें рдкрд╣рд▓ा рдЬूрдЯ (рдкрдЯрд╕рди) рдЙрдж्рдпोрдЧ 1855 рдоें рдХोрд▓рдХाрддा рдХे рдкाрд╕ рд░िрд╢рд░ा рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। 1947 рдоें рджेрд╢ рдХे рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдмाрдж, рдЬूрдЯ рдоिрд▓ें рддो рднाрд░рдд рдоें рд░рд╣ рдЧрдИं, рд▓ेрдХिрди рддीрди-рдЪौрдеाрдИ рдЬूрдЯ рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкूрд░्рд╡ी рдкाрдХिрд╕्рддाрди (рдЕрдм рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢) рдоें рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдЬूрдЯ рдХो 'рд╕ुрдирд╣рд░ा рд░ेрд╢ा' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╕ाрдЧрд╡рди рдХे рдЬंрдЧрд▓ рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं?
рдмिрд╣ाрд░
рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рднाрд░рдд рд╡рди рд╕्рдеिрддि рд░िрдкोрд░्рдЯ, 2021 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕ाрдЧौрди рдХे рдЬंрдЧрд▓ рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рд╕ाрдЧौрди рдПрдХ рдоूрд▓्рдпрд╡ाрди рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд▓рдХрдб़ी рд╣ै рдЬो рднाрд░рдд рдХे рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдФрд░ рдЙрдкोрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЙрдЧрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдлрд░्рдиीрдЪрд░, рдлрд░्рд╢ рдФрд░ рдЕрди्рдп рд▓рдХрдб़ी рдХे рдЙрдд्рдкाрджों рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рд╡рд░्рд╖ा рд╡рди рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं
рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें
рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें
рдХेрд░рд▓ рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
3
рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рд╡рд░्рд╖ा рд╡рди рднाрд░ी рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рднाрд░рдд рдоें рдпे рд╡рди рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ, рдЕрд╕рдо рдХे рдКрдкрд░ी рд╣िрд╕्рд╕े, рддрдоिрд▓рдиाрдбु рддрдЯ, рд▓рдХ्рд╖рдж्рд╡ीрдк рдФрд░ рдЕंрдбрдоाрди рддрдеा рдиिрдХोрдмाрд░ рдж्рд╡ीрдк рд╕рдоूрд╣ों рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдФрд░ рдХेрд░рд▓ рджोрдиों рдоें рдпे рд╡рди рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ "рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ" рд╣ोрдЧा।
рднाрд░рдд рдоें, 1952 рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рди рдиीрддि рдоें рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рджेрд╢ рдХे рдХुрд▓ рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рд╡ांрдЫिрдд рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХिрддрдиा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП?
25
33
39
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
1952 рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рди рдиीрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рджेрд╢ рдХे рдХुрд▓ рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा 33% рд╣िрд╕्рд╕ा рд╡рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрд╣ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдХी рдкрд╣рд▓ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рди рдиीрддि рдеी, рдЬिрд╕рдоें рд╡рдиों рдХो рдЪाрд░ рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХृрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा: рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рди, рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡рди, рдЧांрд╡ рдХे рдЬंрдЧрд▓, рдФрд░ рд╡ृрдХ्рд╖ рднूрдоि।
рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдкрд╣рд▓рдЧाрдо рдХिрд╕ рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдмрд╕ा рд╣ै?
рд╢्рдпोрдХ
рдЭेрд▓рдо
рд▓िрдж्рджрд░
рдЪिрдиाрдм
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдкрд╣рд▓рдЧाрдо, рднाрд░рдд рдХे рдЬрдо्рдоू рдФрд░ рдХрд╢्рдоीрд░ рдХेंрдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЕрдиंрддрдиाрдЧ рдЬिрд▓े рдХा рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдХрд╕्рдмा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкрд░्рдпрдЯрдХ рд╕्рдерд▓ рдФрд░ рдЕрдорд░рдиाрде рдпाрдд्рд░ा рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрдб़ाрд╡ рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╕्рдмा рд▓िрдж्рджрд░ рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдмрд╕ा рд╣ुрдЖ рд╣ै।
рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд░рдд рдХे рдиिрдо्рди рдЬिрд▓ों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЬिрд▓ा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╣ै?
рд▓ेрд╣
рдХрдЪ्рдЫ
рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░
рдмाрдб़рдоेрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े, рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХा рдХрдЪ्рдЫ рдЬिрд▓ा рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЬिрд▓ा рд╣ै। рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें, рдЬिрд▓ों рдХा рдЖрдХाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рд╣ी рдХ्рд░рдо рд╣ै: рдХрдЪ्рдЫ > рд▓ेрд╣ > рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░ > рдмीрдХाрдиेрд░ > рдмाрдб़рдоेрд░।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкрд╣ाрдб़िрдпों рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ी рдПрдХ рдкрд╣ाрдб़ी рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдкूрд░्рд╡ी рддрдеा рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं?
рдЕрдЬрди्рддा
рд╕рдд्рдкुрд░ा
рдЕрдиाрдорд▓ाрдИ
рдиीрд▓рдЧिрд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдиीрд▓рдЧिрд░ि рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рдкूрд░्рд╡ी рдШाрдЯ рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХा рдоिрд▓рди рд╣ोрддा рд╣ै। рдиीрд▓рдЧिрд░ि рдХी рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪी рдЪोрдЯी рдбोрдбाрдмेрдЯा (2637 рдоीрдЯрд░) рд╣ै, рдФрд░ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкрд░्рдпрдЯрди рд╕्рдерд▓ 'рдКрдЯी' рднी рдпрд╣ीं рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХी рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪी рдЪोрдЯी рдЕрдиाрдИрдоुрдбी (2695 рдоीрдЯрд░) рд╣ै, рдЬो рдЕрди्рдиाрдорд▓ाрдИ рдХी рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рд╣ै।
рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ-
рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╕рдоाрдЬ
рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ
рдеिрдпोрд╕ॉрдлिрдХрд▓ рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी
рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдоाрдЬ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдХो рднाрд░рдд рдХे рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рдХा рдЕрдЧ्рд░рджूрдд рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдЬрдирдХ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें, рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХी рд░ूрдв़िрд╡ाрджी рдк्рд░рдеाрдУं рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा, рд╕рдоाрдирддा, рдФрд░ рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ों рдЬैрд╕े рдпूрд░ोрдкीрдп рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा। рдЗрд╕ी рдХ्рд░рдо рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे 1815 рдоें 'рдЖрдд्рдоीрдп рд╕рднा' рдФрд░ 1828 рдоें 'рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдоाрдЬ' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдХा рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХिрд╕рдиे рдХिрдпा-
рд▓ॉрд░्рдб рд╡िрд▓िрдпрдо рдмेंрдЯिंрдХ
рд▓ॉрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी
рд╕рд░ рдЪाрд░्рд▓्рд╕ рдоेрдЯрдХाрдл
рд▓ॉрд░्рдб рдСрдХрд▓ैрдг्рдб
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдоें рд╡िрдзрд╡ा рдкрдд्рдиी рдХो рдЙрд╕рдХे рдоृрдд рдкрддि рдХी рдЪिрддा рдкрд░ рдЬिंрджा рдЬрд▓ा рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп рдиे рдЗрд╕ рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдк्рд░рдеा рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд▓рдЧाрддाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा, рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд▓ॉрд░्рдб рд╡िрд▓िрдпрдо рдмेंрдЯिंрдХ рдиे 1829 рдоें рд╕рддी рдк्рд░рдеा рдХो рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХा рдХाрдиूрди рдмрдиाрдпा।
рдиीрд▓ рдЦेрддिрд╣ाрд░ों рдХी рджुрд░्рджрд╢ा рдХो рджрд░्рд╢ाрдиे рд╡ाрд▓ी рдкुрд╕्рддрдХ рдиीрд▓рджрд░्рдкрдг рдХे рд░рдЪрдпिрддा рдХौрди рд╣ैं?
рдмंрдХिрдордЪрди्рдж्рд░ рдЪрдЯрд░्рдЬी
рд╕рдЪिрди рд╕ाрди्рдпाрд▓
рджीрдирдмрди्рдзु рдоिрдд्рд░
рдХृрд╖्рдг рдХुрдоाрд░ рдоिрдд्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдиीрд▓ рдЦेрддिрд╣ाрд░ों рдХी рджुрд░्рджрд╢ा рдХो рджрд░्рд╢ाрдиे рд╡ाрд▓ी рдкुрд╕्рддрдХ 'рдиीрд▓рджрд░्рдкрдг' рдХी рд░рдЪрдиा рджीрдирдмंрдзु рдоिрдд्рд░ рдиे рдХी рдеी। рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдиीрд▓ рдЙрдЧाрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ाрдиों рдиे рдпूрд░ोрдкीрдп рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рд╕े рддंрдЧ рдЖрдХрд░ рд╕िрддंрдмрд░ 1859 рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рджिрдпा। рдирджिрдпा рдЬिрд▓े рдХे рдЧोрд╡िрди्рджрдкुрд░ рдЧांрд╡ рдоें рджिрдЧрдо्рдмрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рд╡िрд╖्рдгु рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рд░рдлीрдХ рдоंрдбрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдиे рдиीрд▓ рдХी рдЦेрддी рдмंрдж рдХрд░ рджी рдеी।
'рдмрд╣िрд╖्рдХृрдд рднाрд░рдд' рдЬрд░्рдирд▓ рдХिрд╕рдиे рд╢ुрд░ु рдХिрдпा рдеा?
рдЬ्рдпोрддिрдмा рдлुрд▓े
рдХрд░рд╕рдирджाрд╕ рдоुрд▓рдЬी
рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
рдмाрдмा рд╕ाрд╣ेрдм рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░
рдКрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
'рдмрд╣िрд╖्рдХृрдд рднाрд░рдд' (1924) рдкрдд्рд░िрдХा рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдбॉ. рдмाрдмा рд╕ाрд╣ेрдм рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдиे рдХी рдеी। рдЙрдирдХी рдЕрди्рдп рдкрдд्рд░िрдХाрдПं рд╣ैं: рдоूрдХрдиाрдпрдХ (1920), рд╕рдорддा (1928), рдЬрдирддा (1930), рдФрд░ рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд (1956)। рдбॉ. рднीрдорд░ाрд╡ рдЕрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдХा рдЬрди्рдо 14 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1891 рдХो рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдорд╣ू рдоें рд╣ुрдЖ рдеा, рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें 1990 рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕рдо्рдоाрди 'рднाрд░рдд рд░рдд्рди' рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
'рдЕрдирд╣ैрдк्рдкी рдЗंрдбिрдпा' рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдХौрди рд╣ैं?
рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
рдПрдиी рдмेрд╕ेрди्рдЯ
рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп
рдП. рдУ. рд╣्рдпूрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
'рдЕрдирд╣ैрдк्рдкी рдЗंрдбिрдпा' рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдФрд░ рдЧрд░рдордкंрдеी рдиेрддा рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдеे। рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХी рддुрд▓рдиा рд╕рдордХाрд▓ीрди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдФрд░ рдЕрдоेрд░िрдХी рд╕рдн्рдпрддा рд╕े рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдХो 'рдкंрдЬाрдм рдХेрд╕рд░ी' рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। 1928 рдоें рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓ाрдаी рдЪाрд░्рдЬ рдоें рдШाрдпрд▓ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг 17 рдирд╡ंрдмрд░, 1928 рдХो рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ।
рдорд╣ाрд░ाрдиी рд╡िрдХ्рдЯोрд░िрдпा рдХा рдШोрд╖рдгा-рдкрдд्рд░ рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдЖрдпा?
1856
1858
1859
1860
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд▓ॉрд░्рдб рдХैрдиिंрдЧ рдиे 1 рдирд╡ंрдмрд░, 1858 рдХो рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рдХे рдоिंрдЯो рдкाрд░्рдХ рдоें рдорд╣ाрд░ाрдиी рд╡िрдХ्рдЯोрд░िрдпा рдХा рдШोрд╖рдгाрдкрдд्рд░ рдкрдв़ा। рдЗрд╕ рдШोрд╖рдгा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा, рднाрд░рдд рдоें рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХा рд╢ाрд╕рди рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рднाрд░рдд рдХा рд╢ाрд╕рди рд╕ीрдзे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рддाрдЬ рдХे рдЕрдзीрди рдЖ рдЧрдпा।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХे рдк्рд░рдердо рдпुрдж्рдз рдХी рддिрдеि рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै-
1757
1857
1930
1942
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
10 рдордИ, 1857 рдХो рдоेрд░рда рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ рдХ्рд░ांрддि рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдк्рд░рдердо рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि, рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЗрд╕े рд╕ैрди्рдп рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं, рддो рдХुрдЫ рдЗрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдж्рд░ोрд╣। рд╡ी.рдбी. рд╕ाрд╡рд░рдХрд░ рдиे рдЗрд╕े "рд╕ुрдиिрдпोрдЬिрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо" рдХрд╣ा, рдЬрдмрдХि рдбॉ. рдЖрд░.рд╕ी. рдордЬूрдорджाрд░ рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдпрд╣ рди рддो рдкрд╣рд▓ा, рди рд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рди рд╣ी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдеा।
рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХे рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рдеा?
рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдлैрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХंрдкрдиी рдХे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рдк्рд░рдпाрд╕
рдЬрд╣ाрдЬ рдкрд░ рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рдЖрджेрд╢
рднрдд्рддे рдХी рд░ोрдХрдеाрдо
рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХी рдЕрдХ्рд╖рдорддा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
1857 рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдЙрдд्рддрд░ी рдФрд░ рдордз्рдп рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╕ैрди्рдп рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдФрд░ рдЬрди-рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдеा। рдЪрд░्рдмी рд╡ाрд▓े рдХाрд░рддूрд╕ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрд╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рдХाрд░рдгों рдХा рдоिрд▓ा-рдЬुрд▓ा рдкрд░िрдгाрдо рдеा। рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХी рдЕрдХ्рд╖рдорддा рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рдеी, рдмрд▓्рдХि рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдлैрд▓ाрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕, рд╕рдоुрдж्рд░ी рдпाрдд्рд░ा рдХे рдЖрджेрд╢ рдФрд░ рднрдд्рддों рдХी рд░ोрдХрдеाрдо рдЬैрд╕े рдХाрд░рдгों рдиे рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдХो рдмрдв़ाрдпा рдеा।
рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рдкिрддा рдХा рдХ्рдпा рдиाрдо рдеा ?
рджाрджाрдЬी рдХोрдгрджेрд╡
рд╢рдо्рднाрдЬी
рд╢ाрд╣рдЬी
рдоाрд▓ोрдЬी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╢िрд╡ाрдЬी рдХा рдЬрди्рдо 19 рдлрд░рд╡рд░ी, 1630 рдХो рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╢िрд╡рдиेрд░ी рдХिрд▓े рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрдирдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рд╢ाрд╣рдЬी рднोंрд╕рд▓े рдФрд░ рдоाрддा рдХा рдиाрдо рдЬीрдЬाрдмाрдИ рдеा। рджाрджाрдЬी рдХोंрдбрджेрд╡ рдЙрдирдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ рдеे।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд╢ाрд╕рдХ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрда рдоंрдд्рд░िрдпों рдХी рдПрдХ рд╕рдоिрддि рдЕрдерд╡ा рдЕрд╖्рдЯрдк्рд░рдзाрди рдеी-
рдХृрд╖्рдгрджेрд╡ рд░ाрдп
рдорд╣ाрд░ाрдгा рдк्рд░рддाрдк
рд╢िрд╡ाрдЬी
рдЬрд╕рд╡ंрдд рд╕िंрд╣
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдорд░ाрдаा рд╢ाрд╕рдХ рдЫрдд्рд░рдкрддि рд╢िрд╡ाрдЬी рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХे рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдкрд░िрд╖рдж рдХो 'рдЕрд╖्рдЯрдк्рд░рдзाрди' рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдЗрдирдХी рднूрдоिрдХा рдХेрд╡рд▓ рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдХी рдеी рдФрд░ рдЫрдд्рд░рдкрддि рдЗрдирдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдоाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдирд╣ीं рдеे। рдЗрд╕рдоें рдкेрд╢рд╡ा, рдЕрдоाрдд्рдп, рд╡ाрдХिрдпाрдирд╡ीрд╕, рд╕ुрдоंрдд, рд╢ुрд░ुрдирд╡ीрд╕, рд╕рд░-рдП-рдиौрдмрдд, рдкंрдбिрддрд░ाрд╡ рдФрд░ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдЬैрд╕े рдЖрда рдоंрдд्рд░ी рд╢ाрдоिрд▓ рдеे।
рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рд╢ाрд╕рди-рддंрдд्рд░ рдоें рд╡िрджेрд╢ рдоंрдд्рд░ी.............рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा।
рд╕рдЪिрд╡
рдоंрдд्рд░ी
рдЕрдоाрдд्рдп
рд╕ुрдоंрдд
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें 'рдЕрд╖्рдЯрдк्рд░рдзाрди' рдиाрдордХ рдЖрда рдоंрдд्рд░िрдпों рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдеी, рдЬो рд░ाрдЬा рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджेрддे рдеे। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоंрдд्рд░ी рд░ाрдЬा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдеा। 'рджрдмीрд░' рдпा 'рд╕ुрдоंрдд' рд╡िрджेрд╢ рдоंрдд्рд░ी рдХा рдкрдж рдеा। рдЕрди्рдп рдоंрдд्рд░ी рдеे: рдкेрд╢рд╡ा (рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी), рдЕрдоाрдд्рдп (рд╡िрдд्рдд рдоंрдд्рд░ी), рд╡ाрдХिрдпाрдирд╡ीрд╕ (рдЧृрд╣ рдоंрдд्рд░ी), рд╕рдЪिрд╡ (рд░ाрдЬрдХीрдп рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░), рдФрд░ рд╕ेрдиाрдкрддि (рд╕ेрдиा рдк्рд░рдоुрдЦ)।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рдХौрди рднूрдоि рдЙрдд्рдкाрдж рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд░ рдХो рдЗंрдЧिрдд рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै?
рдЦрд░ाрдЬ
рдЦрдо्рд╕
рдЙрд╢्рд░
рдоुрдХ्рддрдИ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
'рдЦрдо्рд╕' рд▓ूрдЯ рдХे рдоाрд▓ рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░ рдеा। рдЗрд╕ рдзрди рдХा 1/5 рд╣िрд╕्рд╕ा рд░ाрдЬрдХोрд╖ рдоें рдФрд░ 4/5 рд╣िрд╕्рд╕ा рд╕ैрдиिрдХों рдоें рдмांрдЯा рдЬाрддा рдеा। рд▓ेрдХिрди, рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдЦिрд▓рдЬी рдФрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे 4/5 рд╣िрд╕्рд╕ा рд░ाрдЬрдХोрд╖ рдоें рдЬрдоा рдХिрдпा। рдпрд╣ рднूрдоि рдЙрдд्рдкाрдж рдкрд░ рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░ рдирд╣ीं рдеा। 'рдЦрд░ाрдЬ' рдЧैрд░-рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рд╕े рд▓िрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рднूрдоिрдХрд░ рдеा।
рдоोрд░рдХ्рдХो рдХे рдпाрдд्рд░ी рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рдХा рд╡ृрдд्рддांрдд рдХिрд╕ рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
рд░ेрд╣рд▓ा
рд╕ुрдмрд╣-рдЙрд▓-рдЕрд╢
рддाрд░ीрд░рдЦ-рдП-рд░рд╢ीрджी
рд░िрдпाрдЬ-рдЙрд╕-рд╕рд▓ाрддीрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
1333 рдИ. рдоें, рдоोрд░рдХ्рдХो рдХा рдпाрдд्рд░ी рдЗрдм्рди рдмрддूрддा рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рднाрд░рдд рдЖрдпा। рдЙрд╕े рдкрд╣рд▓े рджिрд▓्рд▓ी рдХा рдХाрдЬी (рди्рдпाрдпाрдзीрд╢) рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдмाрдж рдоें рдЪीрди рдоें рд░ाрдЬрджूрдд рдмрдиाрдХрд░ рднेрдЬा рдЧрдпा। рдЙрд╕рдиे 'рд░ेрд╣рд▓ा' рдиाрдордХ рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ рд▓िрдЦी, рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиी рдпाрдд्рд░ाрдУं рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рд╣ै।
рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрдзाрдиी рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдХрд╣ाँ рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХी рдеी?
рдХрди्рдиौрдЬ
рдХाрд▓िंрдЬрд░
рдмीрджрд░
рджौрд▓рддाрдмाрдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдоुрд╣рдо्рдордж рдмिрди рддुрдЧрд▓рдХ рдиे 1327 рдоें рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХो рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рджрдХ्рдХрди рдХे рджौрд▓рддाрдмाрдж рдоें рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдПрдХ рдХेंрдж्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдзाрдиी рд╣ोрдиे рд╕े рдЙрд╕े рдкूрд░े рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдкрд░ рдХुрд╢рд▓рддा рд╕े рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдоिрд▓ेрдЧी। рдЙрд╕рдиे рдХृрд╖ि рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ (рджीрд╡ाрди-рдП-рдЕрдоीрд░рдХोрд╣ी) рднी рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा।
'рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдзाрдо' рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢
рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб
рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢
рдЕрд╕рдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдзाрдо рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдЪрдоोрд▓ी рдЬिрд▓े рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЪाрд░ рдзाрдоों (рдпрдоुрдиोрдд्рд░ी, рдЧंрдЧोрдд्рд░ी, рдХेрджाрд░рдиाрде рдФрд░ рдмрдж्рд░ीрдиाрде) рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдзाрдо рдоें рднрдЧрд╡ाрди рд╡िрд╖्рдгु рдХा рдоंрджिрд░ рд╣ै, рдФрд░ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЖрджि рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдиे рдХрд░рд╡ाрдпा рдеा।
рдорд╣ाрдкुрд░ाрдгों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХिрддрдиी рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै-
рджрд╕
рдмाрд░рд╣
рдкाँрдЪ
рдЕрдЯ्рдаाрд░рд╣
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдорд╣ाрдкुрд░ाрдгों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдаाрд░рд╣ рд╣ै। рдЗрди рдкुрд░ाрдгों рдоें рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоाрдирдХрд░ рдкाрдк рдФрд░ рдкुрдг्рдп, рдзрд░्рдо рдФрд░ рдЕрдзрд░्рдо, рддрдеा рдХрд░्рдо рдФрд░ рдЕрдХрд░्рдо рдХी рдХрдеाрдПं рдХрд╣ी рдЧрдИ рд╣ैं। рдХुрдЫ рдкुрд░ाрдгों рдоें рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдЖрд░ंрдн рд╕े рдЕंрдд рддрдХ рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рд╣ै, рдФрд░ рдЗрдирдоें рд╣िंрджू рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рддрдеा рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеाрдУं рдХा рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै।
рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХे рддेрдИрд╕рд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдХौрди рдеे?
рдЛрд╖рднрдиाрде
рдорд╣ाрд╡ीрд░ рд╕्рд╡ाрдоी
рдЕрд░िрд╖्рдЯрдиेрдоि
рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХे рддेрдИрд╕рд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде рдеे, рдЬो рдХाрд╢ी рдХे рдЗрдХ्рд╖्рд╡ाрдХु рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬा рдЕрд╢्рд╡рд╕ेрди рдХे рдкुрдд्рд░ рдеे। рдорд╣ाрд╡ीрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХे рдЪौрдмीрд╕рд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдеे, рдЬрдмрдХि рдЛрд╖рднрдиाрде рдкрд╣рд▓े рдФрд░ рдЕрд░िрд╖्рдЯрдиेрдоि рдмाрдИрд╕рд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдеे। рдорд╣ाрд╡ीрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдХे рд╕рдордп рдоें рдЬैрди рдзрд░्рдо рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдо рдкрд░ рдеा।
'рдд्рд░िрдкिрдЯрдХों' рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХिрд╕ рдзрд░्рдо рд╕े рд╣ै?
рд╢ैрд╡ рдзрд░्рдо
рдЬैрди рдзрд░्рдо
рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдзрд░्рдо
рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдд्рд░िрдкिрдЯрдХ рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЧ्рд░ंрде рд╣ैं। рдмुрдж्рдз рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж, рдЙрдирдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рд╕ंрдХрд▓िрдд рдХрд░рдХे рддीрди рднाрдЧों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा, рдЬिрди्рд╣ें 'рдд्рд░िрдкिрдЯрдХ' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рдкाрд▓ी рднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦे рдЧрдП рд╣ैं рдФрд░ рдЗрдирдоें рд╡िрдирдпрдкिрдЯрдХ, рд╕ुрдд्рддрдкिрдЯрдХ рдФрд░ рдЕрднिрдзрдо्рдо рдкिрдЯрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं, рдЬो рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХे рдЖрджрд░्рд╢ों, рд╕िрдж्рдзांрддों рдФрд░ рдиिрдпрдоों рдХो рдмрддाрддे рд╣ैं।
рдд्рд░िрд░рдд्рди рдпा рддीрди рд░рдд्рди, рдЬैрд╕े рд╕рдЯीрдХ рдЬ्рдЮाрди, рд╕рдЪ्рдЪी рдЖрд╕्рдеा рдФрд░ рд╕рдЯीрдХ рдХ्рд░िрдпा, рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै?
рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо
рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо
рдЬैрди рдзрд░्рдо
рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЬैрди рдзрд░्рдо рдоें 'рдд्рд░िрд░рдд्рди' рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╕рдо्рдпрдХ рджрд░्рд╢рди (рд╕рдЪ्рдЪी рдЖрд╕्рдеा), рд╕рдо्рдпрдХ рдЬ्рдЮाрди (рд╕рдЯीрдХ рдЬ्рдЮाрди), рдФрд░ рд╕рдо्рдпрдХ рдЪрд░िрдд्рд░ (рд╕рдЯीрдХ рдХ्рд░िрдпा) рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдЗрди рддीрдиों рдХो рдоोрдХ्рд╖ рдХा рдоाрд░्рдЧ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि, 'рдд्рд░िрд░рдд्рди' (рдмुрдж्рдз, рдзрдо्рдо, рд╕ंрдШ) рдХी рдзाрд░рдгा рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рднी рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।
рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░ рдоें рдмुрд▓ाрдИ рдЧрдИ рдк्рд░рдердо рдЬैрди рд╕ंрдЧीрддि рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХौрди рдеे?
рд╡рд╕ुрдоिрдд्рд░
рд╕्рдеिрд░рдорддि
рд╕्рдеूрд▓рднрдж्рд░
рд╕ुрдзрд░्рдорди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕्рдеूрд▓рднрдж्рд░ рдиे рдк्рд░рдердо рдЬैрди рд╕ंрдЧीрддि рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХी рдеी, рдЬिрд╕рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдкाрдЯрд▓िрдкुрдд्рд░ рдоें рдоौрд░्рдп рд╢ाрд╕рдХ рдЪंрдж्рд░рдЧुрдк्рдд рдоौрд░्рдп рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 300 рдИ. рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрд╕ рд╕ंрдЧीрддि рдоें рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ рдорд╣ाрд╡ीрд░рдЬी рдХा рдоोрдХ्рд╖-рд╕्рдеाрди рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै?
рдордиेрд░
рд░ाрдЬрдЧीрд░
рдкाрд╡ाрдкुрд░ी
рдЬाрд▓ाрди рдлोрд░्рдЯ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдорд╣ाрд╡ीрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдХा рдЬрди्рдо 599 рдпा 540 рдИ. рдкू. рдоें рд╡ैрд╢ाрд▓ी рдХे рдкाрд╕ рдХुंрдбрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। 527 рдпा 468 рдИ. рдкू. рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 72 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрдЬрдЧृрд╣ (рд░ाрдЬрдЧीрд░) рдХे рдкाрд╕ рд╕्рдеिрдд рдкाрд╡ाрдкुрд░ी рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрдкрдиा рд╢рд░ीрд░ рдд्рдпाрдЧ рджिрдпा, рдЬिрд╕े 'рдоोрдХ्рд╖' рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХो 'рдХैрд╡рд▓्рдп рдЬ्рдЮाрди' рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдЬृрдо्рднिрдХрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╣ुрдИ рдеी।
\u0935\u093E\u0939! \u0906\u092A\u0928\u0947 \u0915\u092E\u093E\u0932 \u0915\u0930 \u0926\u093F\u092F\u093E!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u092C\u0922\u093C\u093F\u092F\u093E! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u092E\u0947\u0939\u0928\u0924 \u0906\u092A\u0915\u094B \u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0920 \u092C\u0928\u093E \u0938\u0915\u0924\u093E \u0939\u0948!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u0916\u093C\u0930\u093E\u092C \u092A\u0930\u092B\u0949\u0930\u092E\u0947\u0902\u0938! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u091F\u094D\u0930\u093E\u0908 \u0915\u0930\u094B!
\u0915\u094B\u0908 \u092C\u093E\u0924 \u0928\u0939\u0940\u0902! \u0926\u094B\u092C\u093E\u0930\u093E \u0915\u094B\u0936\u093F\u0936 \u0915\u0930\u094B \uD83D\uDE0A
\u0938\u093E\u092E\u093E\u0928\u094D\u092F \u091C\u094D\u091E\u093E\u0928 \u0914\u0930 \u0917\u0923\u093F\u0924 \u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C
\u092A\u093F\u091B\u0932\u093E
\u0905\u0917\u0932\u093E
\u0938\u092E\u093E\u092A\u094D\u0924
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0917\u0932\u0924 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0938\u092E\u092F \u0932\u0917\u093E
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u091B\u093F\u092A\u093E\u090F\u0902
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0938\u0942\u091A\u0940
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930 \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u092A\u0941\u0928\u0903 \u0936\u0941\u0930\u0942 \u0915\u0930\u0947\u0902
\u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923!
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u092B\u0932\u0924\u093E\u092A\u0942\u0930\u094D\u0935\u0915 \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923 \u0915\u0930\u0928\u0947 \u0915\u0947 \u0932\u093F\u090F
\u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924 \u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u094D\u0915\u094B\u0930
\u0915\u0941\u0932 \u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0932\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E \u0938\u092E\u092F
\u092A\u0930\u093F\u0923\u093E\u092E \u092A\u0930 \u0935\u093E\u092A\u0938 \u091C\u093E\u090F\u0902
\u0938\u0939\u0940!
\u0917\u0932\u0924!
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0928\u0939\u0940\u0902 \u0926\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0938\u094D\u092A\u0937\u094D\u091F\u0940\u0915\u0930\u0923:
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0917\u0932\u0924 \u0925\u093E\u0964 \u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
/
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0940\u0930\u094D\u0923 (PASS)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
✓ \u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924
\u0917\u094D\u0930\u0947\u0921\u093F\u0902\u0917 \u092E\u093E\u0928\u0926\u0902\u0921
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u092B\u0932 (PASS)
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)