BPSC AEDO General Studies Practice Set 03
рдЯेрд╕्рдЯ рд╢ुрд░ू рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдЖрдкрд╕े рдЖрдкрдХा рдиाрдо рдФрд░ рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ рдкूрдЫрддे рд╣ैं। рд╣рдо рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЖрдк рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдЬाрдиें рдХि рд╣рдо рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХ्рдпों рд▓ेрддे рд╣ैं ЁЯСЗ
рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
()
рдХ्рдпा рдЖрдк рдЯेрд╕्рдЯ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ैं?
рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдиिрдпрдо рдФрд░ рдиिрдпрдо
рдиिрдпрдо:
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдХे рднीрддрд░ рдЙрдд्рддрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा।
- рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдирдиे рдХे рдмाрдж, рдЖрдк рдЗрд╕े рдмрджрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдкूрд░्рд╡рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ोंрдЧे।
- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╕्рдХोрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рддिрднाрдЧी рд╡िрдЬेрддा рд╣ोंрдЧे।
- рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдзोрдЦाрдзрдб़ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЖрдкрдХो рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕े рдЕрдпोрдЧ्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдиिрдпрдо:
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рдоें рдХुрд▓ 2 рдк्рд░рд╢्рди рд╣ोंрдЧे।
- рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХो 1 рдЕंрдХ рдоिрд▓ेрдЧा।
- рдХोрдИ рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рдЕंрдХрди рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा।
- рдЯूрд░्рдиाрдоेंрдЯ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж, рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЬाрдПрдЧी।
- рд╡िрдЬेрддाрдУं рдХो рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╡िрддрд░рдг рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
00:00
рдк्рд░рд╢्рди рд▓ोрдб рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै...
0%
0
0
00:00
0%
| 2 | |
| 0 | |
| 00:00 |
Test provided by our education partner:
Test provided by our education partner:
Share Certificate
13рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें, рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдк्рд░ांрддрдкрддि рдЧिрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдиे рдпुрдж्рдз рдХिрдпा рдеा-
рддिрд░рд╣ुрдд рдХे рд░ाрдЬा рд╕े
рд╕ाрд░рдг рдХे рд░ाрдЬा рд╕े
рдЪेрд░ो рд╕рд░рджाрд░ों рд╕े
рдЙрдЬ्рдЬैрдиिрдпा рд╕рд░рджाрд░ों рд╕े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
13рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें, рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдк्рд░ांрддрдкрддि (рд╕ूрдмेрджाрд░) рдЧрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдиे рддिрд░рд╣ूрдд рдХे рд░ाрдЬा рд╕े рдпुрдж्рдз рдХिрдпा рдеा। рдмाрдж рдоें, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмंрдЧाрд▓ рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдФрд░ рдЙрд╕े рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдиा рд▓िрдпा। рдЧрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдХो рднाрд░рдд рдоें рддुрдЧрд▓рдХ рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рднी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे 29 рдмाрд░ рдоंрдЧोрд▓ों рдХे рдЖрдХ्рд░рдордг рдХो рдЕрд╕рдлрд▓ рдХिрдпा рдеा।
рд░ाрдЬрдХोрд╖ीрдп рдШाрдЯा рд╣ै-
рдХुрд▓ рд╡्рдпрдп - рдХुрд▓ рдк्рд░ाрдк्рддिрдпाँ
рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рд╡्рдпрдп - рд░ाрдЬрд╕्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рддिрдпाँ
рдкूँрдЬीрдЧрдд рд╡्рдпрдп – рдкूँрдЬीрдЧрдд рдк्рд░ाрдк्рддिрдпाँ - рдмाрдЬाрд░ рдЛрдг
рдмрдЬрдЯीрдп рдШाрдЯे рдХा рдпोрдЧ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдмाрдЬाрд░ рдЛрдг рддрдеा рджाрдпिрдд्рд╡
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЬрдм рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдХुрд▓ рдЦрд░्рдЪ (рд╡्рдпрдп) рдФрд░ рдХुрд▓ рдХрдоाрдИ (рдк्рд░ाрдк्рддिрдпाँ) рдХे рдмीрдЪ рдХा рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рддो рдЙрд╕े рдмрдЬрдЯीрдп рдШाрдЯा рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд░ाрдЬрдХोрд╖ीрдп рдШाрдЯा рддрдм рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдм рдмрдЬрдЯीрдп рдШाрдЯे рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдП рдЧрдП рдХрд░्рдЬ рдФрд░ рдЕрди्рдп рджेрдирджाрд░िрдпों рдХो рднी рдЬोрдб़ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрд╕ाрди рд╢рдм्рджों рдоें, рд░ाрдЬрдХोрд╖ीрдп рдШाрдЯा рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдХुрд▓ рдХрдоाрдИ рдФрд░ рдЦрд░्рдЪ рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЕंрддрд░ рдХो рдмрддाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдХрд░्рдЬ рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╢ोрдзрди (Amendment Act) рд╡िрдзेрдпрдХ рд▓ाрдпा рдЧрдпा-
1950 рдоें
1951 рдоें
1955 рдоें
1958 рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╢ोрдзрди 1951 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХे реЫрд░िрдпे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 31-рдХ, 31-рдЦ рдФрд░ рдиौрд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХो рдЬोреЬा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा, рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдХे рддрд╣рдд рджी рдЧрдИ рдмोрд▓рдиे, рдЕрдкрдиी рдмाрдд рд░рдЦрдиे, рдкेрд╢ा рдЪुрдирдиे рдФрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЖреЫाрджी рдкрд░ рдХुрдЫ рдкाрдмंрджिрдпाँ рднी рд▓рдЧाрдИ рдЧрдИं। рд╕ाрде рд╣ी, рдПрдХ рдирдпा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15(4) рднी рдЬोрдб़ा рдЧрдпा, рдЬिрд╕рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓ा।
рдк्рд░рдердорддः рдЖрдкाрддрд╕्рдеिрддि рдХी рдШोрд╖рдгा рдХिрддрдиे рд╕рдордпрдХाрд▓ рдХे рд▓िрдП рд╕ीрдоिрдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै?
3 рдорд╣ीрдиा
15 рджिрди
6 рдорд╣ीрдиा
1 рд╕ाрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 352 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЬрдм рдпрд╣ рдШोрд╖рдгा рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓ी рдЬाрддी рд╣ै, рддो рдпрд╣ 6 рдорд╣ीрдиे рддрдХ рд▓ाрдЧू рд░рд╣ рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рдЗрд╕े рдЖрдЧे рднी рдЬाрд░ी рд░рдЦрдиा рд╣ै, рддो рд╕ंрд╕рдж рд╕े рдлिрд░ рд╕े рдЕрдиुрдорддि рд▓ेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдиिрдХोрд▓рд╕ рдХॉрдкрд░рдиिрдХрд╕ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै?
рджूрд░рдмीрди рдХे рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП
рдпрд╣ рдмрддाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХि рдЧ्рд░рд╣ рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрддे рд╣ैं рди рдХि рдкृрде्рд╡ी рдХे
рдХैрд▓рдХुрд▓рд╕ (Calculus) рдХी рдЦोрдЬ рдХे рд▓िрдП
рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХो рд╢рд▓्рдп рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЦрдЧोрд▓рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдиिрдХोрд▓рд╕ рдХॉрдкрд░рдиिрдХрд╕ рдиे рдпрд╣ рд╕िрдж्рдзांрдд рджिрдпा рдХि рд╕рднी рдЧ्рд░рд╣ рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा рдХि рдкृрде्рд╡ी рд╕्рдеिрд░ рд╣ै рдФрд░ рд╕ूрд░्рдп рдЙрд╕рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдШूрдорддा рд╣ै। 1543 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЙрдирдХी рдХिрддाрдм 'рд▓िрдЯिрд▓ рдХрдоेंрдЯ्рд░ी' рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рдкृрде्рд╡ी рдЕрдкрдиी рдзुрд░ी рдкрд░ рдШूрдорддे рд╣ुрдП рдПрдХ рджिрди рдоें рдЕрдкрдиा рдЪрдХ्рдХрд░ рдкूрд░ा рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдоें рд╕ूрд░्рдп рдХा рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрддी рд╣ै।
рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХा рдХौрди-рд╕ा рдЬिрд▓ा рддिрдм्рдмрдд рд╕ीрдоा рд╕े рдирд╣ीं рд▓рдЧा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░рдХाрд╢ी
рдЪрдоोрд▓ी
рдЕрд▓्рдоोрдб़ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХा рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдЬिрд▓ा рддिрдм्рдмрдд рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЕрд▓्рдоोрдб़ा, рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдХुрдоाрдКं рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рдПрдХ рдЬिрд▓ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдоें рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рд╕े 1,638 рдоीрдЯрд░ рдХी рдКँрдЪाрдИ рдкрд░ рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рдШोрдб़े рдХी рдиाрд▓ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХी рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
рдмिрд░рд╕ा рдоुрдг्рдбा рдХा рдХाрд░्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХौрди рд╕ा рдеा-
рдЪрдо्рдкाрд░рди
рд░ाँрдЪी
рдмрд▓िрдпा
рдЕрд▓ीрдкुрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдоुंрдбा рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ 1874 рдоें рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдеा, рд▓ेрдХिрди 1895 рдХे рдмाрдж рдЗрд╕рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा рдиे рд╕ंрднाрд▓ा рдФрд░ рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди 1900 рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рдоुंрдбा рдорд╣िрд▓ाрдУं рдиे рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा рдХो 3 рдлрд░рд╡рд░ी 1900 рдХो рд╕िंрд╣рднूрдо рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд░ांрдЪी рдЬेрд▓ рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा, рдЬрд╣ाँ рдЬूрди 1900 рдоें рд╣ैрдЬा рдХी рдмीрдоाрд░ी рд╕े рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ।
рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдбाрд▓рдоिрдпा рдирдЧрд░ рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै?
рд░ेрд╢рдо
рдЬूрдЯ
рдЪрдордб़ा
рд╕ीрдоेрди्рдЯ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдбाрд▓рдоिрдпा рдирдЧрд░ рд╕ीрдоेंрдЯ рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा, рднाрдЧрд▓рдкुрд░ рд░ेрд╢рдо рдФрд░ рд╕ूрддी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдХेंрдж्рд░ рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдХिрд╕ рд╡рдХीрд▓ рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рд╕рдордп рдЕрдкрдиी рд▓ाрднрдк्рд░рдж рд╡рдХाрд▓рдд рдЫोрдб़ рджी рдеी?
рдЬрдп рдк्рд░рдХाрд╢ рдиाрд░ाрдпрдг
рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж
рд╕рд╣рдЬाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी
рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рд╢ुрдХ्рд▓
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡рдХीрд▓ рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рджौрд░ाрди рдЕрдкрдиी рдлाрдпрджेрдоंрдж рд╡рдХाрд▓рдд рдЫोрдб़ рджी рдеी। рдпрд╣ рднी рдз्рдпाрди рджेрдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै рдХि рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे 'рдЗंрдбिрдпा рдбिрд╡ाрдЗрдбेрдб' рдиाрдордХ рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкुрд╕्рддрдХ рднी рд▓िрдЦी рдеी।
рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдХुрд▓ рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рд╣ै
94200 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी.
94316 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी.
94163 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी.
94526 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी.
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ 94,163 рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рднाрд░рдд рдХे рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХा 2.86% рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдмिрд╣ाрд░ рднाрд░рдд рдХा 13рд╡ां рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдпрд╣ рддीрд╕рд░ा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै।
рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (рд╡рд░्рдЧ рдХि.рдоी.) рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдЬिрд▓ा рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯा рд╣ै?
рд╢िрд╡рд╣рд░
рдЕрд░рд╡рд▓
рдЬрд╣ाрдиाрдмाрдж
рд╢ेрдЦрдкुрд░ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдмिрд╣ाрд░ рдХा рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯा рдЬिрд▓ा рд╢िрд╡рд╣рд░ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ 443 рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рдЕрди्рдп рдЬिрд▓ों рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै: рдЕрд░рд╡рд▓ 637 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी, рд╢ेрдЦрдкुрд░ा 689 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी, рдФрд░ рдЬрд╣ाрдиाрдмाрдж 1569 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдмिрд╣ाрд░ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЬिрд▓ा рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЪंрдкाрд░рдг рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ 5229 рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै।
1530 рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рдмिрд╣ाрд░ рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢ाрд╕рдХ рдХौрди рдмрдиा?
рдмрд╣ाрд░ рдЦाँ рд▓ोрд╣ाрдиी
рдЬрд▓ाрд▓ рдЦाँ
рд╢ेрд░ рдЦाँ
рдиाрд░िрд╕ рдЦाँ рд▓ोрд╣ाрдиी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
1530 рдоें, рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдиे рджрдХ्рд╖िрдгी рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдиूрд╣ाрдиी рд╡ंрд╢ рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рд╕ूрд░ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдЙрд╕рдиे 'рд╣рдЬрд░рдд-рдП-рдЖрд▓ा' рдХी рдЙрдкाрдзि рдзाрд░рдг рдХी рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдгी рдмिрд╣ाрд░ рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢ाрд╕рдХ рдмрди рдЧрдпा। рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдиे рдоुрдЧрд▓ рд╢ाрд╕рдХ рд╣ुрдоाрдпूँ рдХो рджो рдмाрд░, 1539 (рдЪौрд╕ा рдХा рдпुрдж्рдз) рдФрд░ 1540 (рдмिрд▓рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдпुрдж्рдз) рдоें рд╣рд░ाрдпा। рдЙрд╕рдХी рдоृрдд्рдпु 1545 рдоें рд╣ुрдИ।
рдкंрдЪेрдд рдХी рдЬाрдЧीрд░ рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдПрдХ рднाрдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै
рдЬрд╣ाँрдЧीрд░рдиाрдоा рдоें
рддाрд░िрдЦे рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ी рдоें
рдкाрджрд╢ाрд╣рдиाрдоा рдоें
рдЖрдЗрдиे рдЕрдХрдмрд░ी рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдоुрдЧрд▓ рдмाрджрд╢ाрд╣ рд╢ाрд╣рдЬрд╣ाँ рдХे рджрд░рдмाрд░ी рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЕрдм्рджुрд▓ рд╣рдоीрдж рд▓ाрд╣ौрд░ी рдиे 'рдкाрджрд╢ाрд╣рдиाрдоा' рдиाрдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рд▓िрдЦी рдеी। рдЗрд╕рдоें рдкंрдЪेрдд рдХी рдЬाрдЧीрд░ рдХो рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЕрдзीрди рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕े рдХे рд░ूрдк рдоें рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। 'рдкाрджрд╢ाрд╣рдиाрдоा' рдХो рд╢ाрд╣рдЬрд╣ाँ рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдХा рдПрдХ рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдФрд░ рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЙрдирдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдХी рдкूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рджрд░्рдЬ рд╣ै।
рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХा рдордХрдмрд░ा рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै?
рд╕ाрд╕ाрд░ाрдо
рдордиेрд░
рд╕ीрддाрдордв़ी
рдкाрд╡ाрдкुрд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХा рдордХрдмрд░ा рдмिрд╣ाрд░ рдХे рд░ोрд╣рддाрд╕ рдЬिрд▓े рдХे рд╕ाрд╕ाрд░ाрдо рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдордХрдмрд░ा рднाрд░рдд-рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा рдХा рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ीрди рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдЗрд╕े рд╡ाрд╕्рддुрдХाрд░ рдоीрд░ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ीрд╡ाрд▓ рдиे рдбिрдЬाрдЗрди рдХिрдпा рдеा। рдпрд╣ рдПрдХ рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгीрдп рдордХрдмрд░ा рд╣ै рдЬो рдПрдХ рдХृрдд्рд░िрдо рдЭीрд▓ рдХे рдмीрдЪ рдоें рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै।
2023 рдоें рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХे рд╕рд░्рдЬрдиों рдиे рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЖрдиुрд╡ंрд╢िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рд╕ुрдЕрд░ рдХा рд╣ृрджрдп рдоाрдирд╡ рдоें рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдк्рд░рдд्рдпोрд░ोрдкिрдд рдХिрдпा?
рдЬाрдкाрди
рдл्рд░ांрд╕
рдпूрдПрд╕рдП
рдпूрдХे
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдоैрд░ीрд▓ैंрдб рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдиे рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЖрдиुрд╡ंрд╢िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рд╕ुрдЕрд░ рдХा рд╣ृрджрдп рдоाрдирд╡ рдоें рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдк्рд░рдд्рдпाрд░ोрдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдд्рдпाрд░ोрдкрдг 57 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдПрдХ рдорд░ीрдЬ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬो рд╣ृрджрдп рд░ोрдЧ рдХे рдЕंрддिрдо рдЪрд░рдг рдоें рдеा। рдЗंрд╕ाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдкрд╣рд▓ा рд╣ृрджрдп рдк्рд░рдд्рдпाрд░ोрдкрдг рдХ्рд░िрд╢्рдЪिрдпрди рдмрд░्рдиाрд░्рдб рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рдХ्рд░िрдк्рдЯोрдХрд░ेंрд╕ी рдХे рдкीрдЫे рдХी рддрдХрдиीрдХ рдХो рдХैрд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
рдмाрдерд╡ॉрдЯрд░
рдлिрдирдЯेрдХ
рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯोрдкीрдбिрдпा
рдм्рд▓ॉрдХрдЪेрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдХ्рд░िрдк्рдЯोрдХрд░ेंрд╕ी рдм्рд▓ॉрдХрдЪेрди рддрдХрдиीрдХ рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै। рдм्рд▓ॉрдХрдЪेрди рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╡िрдХेंрдж्рд░ीрдХृрдд рдмрд╣ी-рдЦाрддा (decentralized ledger) рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд▓ेрди-рджेрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рдПрди्рдХ्рд░िрдк्рдЯ рдХрд░рдХे рдПрдХ рдм्рд▓ॉрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै। рдПрдХ рдмाрд░ рдм्рд▓ॉрдХрдЪेрди рдоें рдХोрдИ рд▓ेрди-рджेрди рджрд░्рдЬ рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░, рдЙрд╕े рди рддो рд╣рдЯाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдЙрд╕рдоें рдХोрдИ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें 1500 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХ्рд░िрдк्рдЯोрдХрд░ेंрд╕ी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ैं, рдЬैрд╕े рдмिрдЯрдХॉрдЗрди, рдПрдеेрд░िрдпрдо рдФрд░ рдлेрд╕рдмुрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдШोрд╖िрдд рд▓िрдм्рд░ा।
рд░рдХ्рдд рдоें рдд्рд░ुрдЯिрдкूрд░्рдг рд╣ेрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рдиिрдо्рди рдоें рдХिрд╕рдоें рджिрдЦрддा рд╣ै?
рджाрдд्рд░ рдХोрд╢िрдХा рдЕрд░рдХ्рддрддा
рд░рдХ्рддрдЧुрд▓्рдо
рд╣ेрдоोрдлीрд▓िрдпा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рд░рдХ्рдд рдоें рдЦрд░ाрдм рд╣ेрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рджाрдд्рд░ рдХोрд╢िрдХा рдЕрд░рдХ्рддрддा (рд╕िрдХрд▓ рд╕ेрд▓ рдПрдиीрдоिрдпा) рдоें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдЖрдиुрд╡ंрд╢िрдХ рдмीрдоाрд░ी рд╣ै рдЬो рдмीрдЯा рдЧ्рд▓ोрдмिрди рдЬीрди рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рджोрд╖рдкूрд░्рдг рд╣ीрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рдк्рд░ोрдЯीрди рдмрдирддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╣ीрдоोрдЧ्рд▓ोрдмिрди рдПрд╕ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдХिрд╕ी рдкेрдб़ рдХी рдЙрдо्рд░ рдХी рдЧрдгрдиा рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै
рд╢ाрдЦाрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рдЧрдгрдиा рд╕े
рдЬрдоीрди рд╕े 1 рдоीрдЯрд░ рдКрдкрд░ рддрдиे рдХे рдШेрд░े рдХी рдоाрдк рд╕े
рдкेрдб़ рдХी рдКँрдЪाрдИ рдХी рдоाрдк рд╕े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдХिрд╕ी рдкेрдб़ рдХी рдЙрдо्рд░ рдХा рдкрддा рдЬрдоीрди рд╕े 1 рдоीрдЯрд░ рдКрдкрд░ рдЙрд╕рдХे рддрдиे рдХे рдШेрд░े рдХो рдоाрдкрдХрд░ рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдкेрдб़ рдкрд░ рдмрдирдиे рд╡ाрд▓े рдЫрд▓्рд▓ों (рд╡рд▓рдпों) рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдмрдв़рддी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрд╕рдХी рдЙрдо्рд░ рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдкौрдзे рдХा рддрдиा рдкौрдзे рдХे рд╕рднी рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рднोрдЬрди рд╡िрддрд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рддрдеा рдоें рднी рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै।
рднोрдЬрди рдХे рднंрдбाрд░рдг
рдкौрдзे рдХो рдЖрдХाрд░ рджेрдиे
рд╢्рд╡рд╕рди
рдк्рд░рдХाрд╢-рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдкौрдзे рдХे рддрдиे рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрдо рдкौрдзे рдХो рдЖрдХाрд░ рджेрдиा рд╣ै рддाрдХि рдкाрдиी рдкрдд्рддिрдпों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪ рд╕рдХे рдФрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рдаीрдХ рд╕े рд╣ो рд╕рдХे, рд╕ाрде рд╣ी рдкौрдзा рдордЬрдмूрддी рд╕े рдЦрдб़ा рд░рд╣ рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा, рддрдиा рднोрдЬрди рднी рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд░ेрдЧिрд╕्рддाрдиी рдкौрдзों рдоें рддो рддрдиा рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдХ्рд░िрдпा рднी рдХрд░рддा рд╣ै।
рдХीрдЯрднрдХ्рд╖ी рдкौрдзे рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдХिрд╕рдХी рдХрдоी рд╕े рдЙрдЧрддे рд╣ैं?
рдкाрдиी
рдоैрдЧ्рдиीрд╢िрдпрдо
рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди
рдХैрд▓्рд╢िрдпрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдХीрдЯрднрдХ्рд╖ी рдкौрдзे рдРрд╕ी рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдЙрдЧрддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди рдХी рдХрдоी рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рдкौрдзे рдХीрдЯों рдХो рдЦाрдХрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди рдХी рдХрдоी рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрдирдХे рдХुрдЫ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं: рдкिрдЪрд░ рдк्рд▓ांрдЯ, рд╡ीрдирд╕ рдл्рд▓ाрдИрдЯ्рд░ैрдк, рдХोрдмрд░ा рд▓िрд▓ी, рд╕рдирдб्рдпूрд╕ рдЖрджि।
рдм्рд░ाрдпोрдлाрдЗрдЯ рдоें рдмीрдЬाрдгु рдоाрддृ рдХोрд╢िрдХा рд╣ोрддी рд╣ै-
рдЕрдЧुрдгिрдд
рдж्рд╡िрдЧुрдгिрдд
рдд्рд░िрдЧुрдгिрдд
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдм्рд░ाрдпोрдлाрдЗрдЯ рдоें рдмीрдЬाрдгु рдоाрддृ рдХोрд╢िрдХा рдж्рд╡िрдЧुрдгिрдд (diploid) рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдмीрдЬाрдгु рдЕрдЧुрдгिрдд (haploid) рд╣ोрддे рд╣ैं। рдм्рд░ाрдпोрдлाрдЗрдЯ рдРрд╕े рдкौрдзों рдХा рд╕рдоूрд╣ рд╣ै рдЬिрдирдоें рд╕ंрд╡рд╣рдиी рдКрддрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрддे। рдпे рдкौрдзे рдЫाрдпाрджाрд░ рдФрд░ рдирдоी рд╡ाрд▓ी рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рдЙрдЧрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдХाрд░ рдоें рдЫोрдЯे рд╣ोрддे рд╣ैं। рдм्рд░ाрдпोрдлाрдЗрдЯा рдХो рддीрди рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै: рд╣ेрдкेрдЯिрдХोрдк्рд╕िрдбा (рд▓िрд╡рд░рд╡ॉрд░्рдЯ्рд╕), рдПंрдеोрд╕ेрд░ोрдЯोрдк्рд╕िрдбा (рд╣ॉрд░्рдирд╡ॉрд░्рдЯ्рд╕) рдФрд░ рдм्рд░ाрдпोрдк्рд╕िрдбा (рдоॉрд╕)।
рдКрд░्рдЬा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдХोрд╢िрдХा рдк्рд░ाрдпः рдХिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддी рд╣ै?
рдЕрдоीрдиो рдЕрдо्рд▓
рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ
рд╡рд╕ा рдЕрдо्рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдХोрд╢िрдХा рдКрд░्рдЬा рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХोрд╢िрдХा рдХे рд▓िрдП рдКрд░्рдЬा рдХा рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯा рд╕्рд░ोрдд рд╣ै। рдЧ्рд▓ूрдХोрдЬ рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ूрдд्рд░ C6H12O6 рд╣ै। рдпрд╣ рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рд╕्рд╡ाрдж рдоीрдаा рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд░ोрдЯोрдк्рд▓ाрд╕्рдЯ рдХ्рдпा рд╣ै?
рдХोрд╢िрдХा-рднिрдд्рддि + рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдЭिрд▓्рд▓ी
рдкाрджрдк рдХोрд╢िрдХा – рдХोрд╢िрдХा-рднिрдд्рддि
рд╕ाрдЗрдЯोрдк्рд▓ाрдЬ्рдо + рдХोрд╢िрдХा-рднिрдд्рддि
рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдЭिрд▓्рд▓ी – рд╕ाрдЗрдЯोрдк्рд▓ाрдЬ्рдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдкाрджрдк рдХोрд╢िрдХा рдХी рдХोрд╢िрдХा рднिрдд्рддि рдХे рдЕंрджрд░ рдкाрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рджाрдиेрджाрд░, рдЬाрд▓ीрджाрд░ рдФрд░ рдЕрд░्рдз-рддрд░рд▓ рдкрджाрд░्рде рдХो рдЬीрд╡рдж्рд░рд╡्рдп (рдк्рд░ोрдЯोрдк्рд▓ाрдЬ्рдо) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдкाрдиी, рдХाрд░्рдмрдиिрдХ рдФрд░ рдЕрдХाрд░्рдмрдиिрдХ рдаोрд╕ рдкрджाрд░्рдеों рд╕े рд╣ोрддी рд╣ै।
рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХा рдХ्рд╡рдердиांрдХ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै?
H2O
H2S
H2Sc
H2Te
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें, рдкाрдиी (H₂O) рдХा рдХ्рд╡рдердиांрдХ (100°C) рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рддрд░рд▓ рдХा рдХ्рд╡рдердиांрдХ рд╡рд╣ рддाрдкрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕ рдкрд░ рддрд░рд▓ рдХे рдЕंрджрд░ рдХा рд╡ाрд╖्рдк рджाрдм, рдЙрд╕рдХे рдКрдкрд░ рдХे рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рджाрдм рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рджाрдм рдХे рд╕ाрде рдмрджрд▓рддा рд╣ै; рд╡ाрдпुрджाрдм рдмрдв़рдиे рдкрд░ рддрд░рд▓ рдХो рдЙрдмाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХ рддाрдкрдоाрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।
рджो рд░ंрдЧрд╣ीрди рдЧैрд╕ों рдХो рдоिрд╢्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЧрд╣рд░े рднूрд░े рд░ंрдЧ рдХी рдЧैрд╕ рдмрдирддी рд╣ै। рдпे рдЧैрд╕ें рд╣ैं
NO2 рдПрд╡ं O2
N2O рдПрд╡ं NO
NO рдПрд╡ं O2
NH3 рдПрд╡ं HCl
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЬрдм рджो рд░ंрдЧрд╣ीрди рдЧैрд╕ों, рдиाрдЗрдЯ्рд░िрдХ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб (NO) рдФрд░ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди (O₂), рдХो рдоिрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рдЧрд╣рд░े рднूрд░े рд░ंрдЧ рдХी рдЧैрд╕ рдмрдирддी рд╣ै। рдиाрдЗрдЯ्рд░िрдХ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдзाрддुрдУं рдХे рд╕ाрде рдХ्рд░िрдпा рдХрд░рдХे рдзाрддु рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрд╕िрд▓ рдмрдиाрддा рд╣ै। рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдЧैрд╕ (O₂) рднोрдЬрди рд╕े рдКрд░्рдЬा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддी рд╣ै। рддрд░рд▓ рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди рдФрд░ рдХाрд░्рдмрди рдкेрдЯ्рд░ोрд▓िрдпрдо рдЬैрд╕े рдкрджाрд░्рдеों рдХा рдоिрд╢्рд░рдг рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╡िрд╕्рдлोрдЯрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
рдиीрд▓рдо (рд░ूрдмी) рдХा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕ूрдд्рд░ рд╣ै-
Al2O3
Al3O2
N2O
NO2
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдиीрд▓рдо рдПрдХ рд░рдд्рди-рд╢्рд░ेрдгी рдХा рдЦрдиिрдЬ рд╣ै рдЬो рдПрд▓्рдпुрдоिрдиिрдпрдо рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб (Al₂O₃) рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдХृрддि рдоें рднी рдоिрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдХृрдд्рд░िрдо рд░ूрдк рд╕े рднी рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдкрдиी рдХрдаोрд░рддा рдХे рдХाрд░рдг, рдЗрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрдИ рдЪीрдЬों рдоें рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬैрд╕े рдХि рдЖँрдЦों рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЙрдкрдХрд░рдг, рдШрдб़िрдпों рдХे рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд▓ рдФрд░ рдЕрд░्рдзрдЪाрд▓рдХों рдХी рдкрд░рдд рдЪрдв़ाрдиे рдоें।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕े рд╣ँрд╕рдиे рд╡ाрд▓ी рдЧैрд╕ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рдиाрдЗрдЯ्рд░िрдХ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рдиाрдЗрдЯ्рд░рд╕ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди рдкेंрдЯाрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдиाрдЗрдЯ्рд░рд╕ рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдЧैрд╕ (N₂O) рдХो рд▓ाрдлिंрдЧ рдЧैрд╕ (рд╣ँрд╕рдиे рд╡ाрд▓ी рдЧैрд╕) рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЧंрднीрд░ рдЕрд╡рд╕ाрдж (рдбिрдк्рд░ेрд╢рди) рдХे рд╢िрдХाрд░ рд▓ोрдЧों рдХे рдЗрд▓ाрдЬ рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрдорд▓ी рдоें рдХौрди-рд╕ा рдЕрдо्рд▓ рд╣ै?
рдоेрдеेрдиॉрдЗрдХ рдЕрдо्рд▓
рдЯाрд░्рдЯрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓
рд▓ैрдХ्рдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЗрдорд▓ी рдоें рдЯाрд░्рдЯрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рдеों рдФрд░ рдЙрдирдоें рдкाрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдо्рд▓ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं: рд╕िрд░рдХा - рдПрд╕िрдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓, рд╕ेрдм - рдоैрд▓िрдХ рдЕрдо्рд▓, рджूрдз - рд▓ैрдХ्рдЯिрдХ рдЕрдо्рд▓, рдиींрдмू рдХा рд░рд╕ - рд╕िрдЯ्рд░िрдХ рдЕрдо्рд▓, рдЕंрдЧूрд░ - рдЯाрд░्рдЯрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓।
рд▓ोрд╣े рдХे рдмुрд░ाрджे рдоें рддрдиु рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдбाрд▓рдиे рд╕े рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдЧैрд╕ рдФрд░ рдЖрдпрд░рди рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╣ोрддा рд╣ै
рдХ्рд▓ोрд░ीрди рдЧैрд╕ рдФрд░ рдЖрдпрд░рди рд╣ाрдб्рд░ॉрдХ्рд╕ाрдЗрдб рдмрдирддे рд╣ैं
рдХोрдИ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдЬрдм рд▓ोрд╣े рдХे рдмुрд░ाрджे рдоें рд╣рд▓्рдХा (рддрдиु) рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓ рдоिрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдЧैрд╕ рдФрд░ рдЖрдпрд░рди рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб (рдлेрд░िрдХ рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб) рдмрдирддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै: Fe (рдЖрдпрд░рди) + 2HCl (рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдХ्рд▓ोрд░िрдХ рдЕрдо्рд▓) → FeCl₂ (рдЖрдпрд░рди рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб) + H₂ (рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдЧैрд╕)। рдзाрддु рдФрд░ рдЕрдо्рд▓ рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╕े рдирдордХ (рдЖрдпрд░рди рдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб) рдФрд░ рдЧैрд╕ (H₂) рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХा pH, 7 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै?
рдЧैрд╕्рдЯ्рд░िрдХ рдЬूрд╕
рд░рдХ्рдд рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा
рд╕िрд░рдХा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдоाрдирд╡ рд░рдХ्рдд рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рдХा pH рдоाрди 7 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। pH рдкैрдоाрдиा рдХिрд╕ी рддрд░рд▓ рдкрджाрд░्рде рдХी рдЕрдо्рд▓рддा рдпा рдХ्рд╖ाрд░ीрдпрддा рдХो рдоाрдкрддा рд╣ै, рдЬो 0 рд╕े 14 рддрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। 7 pH рд╡ाрд▓े рдкрджाрд░्рде рдЙрджाрд╕ीрди рд╣ोрддे рд╣ैं, 7 рд╕े рдКрдкрд░ рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ाрд░ीрдп рдФрд░ 7 рд╕े рдХрдо рд╡ाрд▓े рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╣ोрддे рд╣ैं। рдк्рд▓ाрдЬ्рдоा рд░рдХ्рдд рдХा рд╡рд╣ рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдХोрд╢िрдХाрдПं рдирд╣ीं рд╣ोрддीं рдФрд░ рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рдХा рд▓рдЧрднрдЧ 60% рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рднोрдЬрди рдФрд░ рд╣ाрд░्рдоोрди рдХो рд╢рд░ीрд░ рдоें рдкрд╣ुंрдЪाрддा рд╣ै।
рд╢рд░ीрд░, рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рд╡ंрдЪिрдд рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рдзрдиाрд╡ेрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा?
рдк्рд░ोрдЯाрди
рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрди
a-рдХрдг
рди्рдпूрдЯ्рд░ॉрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдпा рд╢рд░ीрд░ рдХे рдзрдиाрд╡ेрд╢िрдд рд╣ोрдиे рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдоें рд╕ाрдоाрди्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиों рдХी рдХрдоी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдпाрдиी, рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु/рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрди рд╣рдЯा рджिрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рддो рд╡рд╣ рдзрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╡ेрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।
рдХिрд╕ рддाрдкрдоाрди рдкрд░ рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рдФрд░ рдлाрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рдкैрдоाрдиे рдоेрд▓ рдЦाрддे рд╣ै?
0°
10°
-40°
40°
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
-40° рдкрд░ рдлॉрд░ेрдирд╣ाрдЗрдЯ рдФрд░ рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рджोрдиों рдХे рдоाрди рд╕рдоाрди рд╣ोрддे рд╣ैं।
рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖ рд╣рдоेрд╢ा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рджिрд╢ा (рд╕्рдеिрддि) рдоें рдмрдирддा рд╣ै?
рд╕ूрд░्рдп рдХे рдКрдкрд░ рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें
рд╕ूрд░्рдп рд╕े рдиीрдЪे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें
рд╕ूрд░्рдп рдХे рд▓ेрд╡рд▓ рдкрд░
рд╕ूрд░्рдп рд╕े рд╡िрдкрд░ीрдд рджिрд╢ा рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖ рд╣рдоेрд╢ा рд╕ूрд░्рдп рдХी рд╡िрдкрд░ीрдд рджिрд╢ा рдоें рдмрдирддा рд╣ै। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै рддाрдХि рдкाрдиी рдХी рдмूंрджों (рдЬो рдк्рд░िрдЬ्рдо рдХी рддрд░рд╣ рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ैं) рдкрд░ рдкрдб़рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ूрд░्рдп рдХी рд░ोрд╢рдиी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЕрдкрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрдХрд░ рдлैрд▓ рд╕рдХे, рдЬिрд╕рд╕े рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рд╣ै।
ENT specialist рдбाрдХ्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рджрд░्рдкрдг рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд▓ рджрд░्рдкрдг
рдЕрд╡рддрд▓ рджрд░्рдкрдг
рд╕рдорддрд▓ोрдд्рддрд▓ рджрд░्рдкрдг
рд╕рдорддрд▓ рджрд░्рдкрдг
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
ENT рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ (рдХाрди, рдиाрдХ, рдЧрд▓ा) рдЕрд╡рддрд▓ рджрд░्рдкрдг рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХाрди, рдиाрдХ рдФрд░ рдЧрд▓े рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдмीрдоाрд░िрдпों рдХो ENT рд░ोрдЧ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рддीрдиों рдЕंрдЧ рдЖрдкрд╕ рдоें рдЬुрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЕрдЧрд░ рдХिрд╕ी рдПрдХ рдоें рд╕рдорд╕्рдпा рдЖрддी рд╣ै, рддो рдЙрд╕рдХे рдлैрд▓рдиे рдХी рдкूрд░ी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЕंрдЧ рдоें рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ोрдиे рдкрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЗрди рддीрдиों рдЕंрдЧों рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдз्рд╡рдиि рдХे рдоाрдкрди рдХी рдЗрдХाрдИ рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै
рд╡ोрд▓्рдЯ
рд╡ॉрдЯ
рдРрдо्рдкीрдпрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рдз्рд╡рдиि рдХो рдоाрдкрдиे рдХी рдЗрдХाрдИ рдбेрд╕ीрдмрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢рдХ्рддि рдХो рдоाрдкрдиे рдХी рдЗрдХाрдИ рд╡ॉрдЯ рд╣ै рдФрд░ рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХो рдоाрдкрдиे рдХी рдЗрдХाрдИ рдПрдо्рдкीрдпрд░ рд╣ै। рд╡ोрд▓्рдЯ, рд╡िрднрд╡ाрди्рддрд░ (voltage difference) рдХी рдЗрдХाрдИ рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдЖрдкेрдХ्рд╖िрдХ рдШрдирдд्рд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЗрдХाрдИ (рдоाрдд्рд░рдХ) рдЪुрдиिрдП :
рдХि.рдЧ्рд░ा./рд╕े.рдоी.
рдоाрдд्рд░рдХ рд╡िрд╣ीрди
рдХि.рдЧ्рд░ा./рдШрди рдоीрдЯрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рдЖрдкेрдХ्рд╖िрдХ рдШрдирдд्рд╡ рдХो рдХिрд╕ी рдкрджाрд░्рде рдХे рдШрдирдд्рд╡ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдкрджाрд░्рде рдХे рдШрдирдд्рд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рдХोрдИ рдоाрдд्рд░рдХ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдЖрдпाрдорд╣ीрди (dimensionless) рднौрддिрдХ рдоाрдд्рд░ा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рд╡рд╣ рдХौрди-рд╕ा рдпрди्рдд्рд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдж्рдпुрдд рдкрд░िрдкрде рдоें рдмрд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдзाрд░ा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ोрддी рд╣ै?
рдЧैрд▓्рд╡рдиोрдоीрдЯрд░
рдЬेрдирд░ेрдЯрд░
рдЕрдоीрдЯрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдЕрдоीрдЯрд░ рдПрдХ рдРрд╕ा рдЙрдкрдХрд░рдг рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╡िрдж्рдпुрдд рдкрд░िрдкрде рдоें рдмрд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдзाрд░ा рдХी рддीрд╡्рд░рддा рдоाрдкी рдЬाрддी рд╣ै। рд╡िрдж्рдпुрдд рдзाрд░ा рдХी рдЗрдХाрдИ рдПрдо्рдкीрдпрд░ рд╣ै। рдЧैрд▓्рд╡ेрдиोрдоीрдЯрд░ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЫोрдЯे рд╡िрдж्рдпुрдд рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдпा рдЙрд╕рдХा рдоाрди рдоाрдкрдиे рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬेрдирд░ेрдЯрд░ рдпांрдд्рд░िрдХ рдКрд░्рдЬा рдХो рд╡िрдж्рдпुрдд рдКрд░्рдЬा рдоें рдмрджрд▓рддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдЦाрдж्рдп рдлрд╕рд▓ рд╣ै -
рдЧेрд╣ूँ
рдЪाрд╡рд▓
рдордХрдИ
рджрд▓рд╣рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднाрд░рдд рдоें рдХुрд▓ рдЦेрддी рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ 32% рд╣िрд╕्рд╕े рдкрд░ рдзाрди (рдЪाрд╡рд▓) рдХी рд╣ी рдЦेрддी рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЪाрд╡рд▓ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдХिрд╕्рдоें рд╕ाрдХेрдд, рдЧोрд╡िрди्рдж, рдХाрд╡ेрд░ी, рд░рддрдиा, рдЬрдпा, рд╕рд░рдпू, рдорд╣рд╕ूрд░ी, рд▓ूрдиाрд╢्рд░ी, рдкूрд╕ा 33 рдЖрджि рд╣ैं। рджेрд╢ рдоें рдЧेрд╣ूं рдХी рдФрд╕рдд рдЙрдкрдЬ 34.21 рдХुрди्рддрд▓/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рд╣ै। рдЧेрд╣ूं рдХी рдирд╡ीрдирддрдо рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрд╕्рдоें VL-829, H.S. 420, H.S. 335 рдЖрджि рд╣ैं। рд▓ेрдЧ्рдпूрдо рдХुрд▓ рдХी рдлрд╕рд▓ों рдХो рджрд▓рд╣рдиी рдлрд╕рд▓ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдпे рдлрд╕рд▓ें рддीрдиों рдоौрд╕рдоों рдоें рдЙрдЧाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं।
рдЧ्рдпाрд░рд╣рд╡ीं рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै-
рдиिрд░्рдзрдирддा рдХा рдЙрди्рдоूрд▓рди
рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рдЖрд░्рдеिрдХ-рд╡ृрдж्рдзि
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХे рд╕ाрде рд╡िрдХाрд╕
рдЕрд▓्рдк рд╕ंрдЦ्рдпрдХों рдХा рд╡िрдХाрд╕
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдЧ्рдпाрд░рд╣рд╡ीं рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा (2007-2012) рдХा рдоुрдЦ्рдп рд▓рдХ्рд╖्рдп 'рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ृрдж्рдзि' рдеा। 19 рджिрд╕ंрдмрд░, 2007 рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░िрд╖рдж (NDC) рдХी рдмैрдардХ рдоें рдЗрд╕े рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдоिрд▓ी рдеी। рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХे рджौрд░ाрди 8% GDP рдХी рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ुрдИ рдеी।
рднाрд░рдд рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рд╕рдоंрдХों рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ
рднाрд░рддीрдп рд░िрдЬрд░्рд╡ рдмैंрдХ
рд╡िрдд्рдд рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп
рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ंрдЧрдарди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдкрд╣рд▓े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рд╕ंрдЧрдарди (CSO) рдХрд░рддा рдеा। рд▓ेрдХिрди 2019 рдоें, рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХी рдХाрд░्рдпाрд▓рдп (CSO) рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рддिрджрд░्рд╢ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдпाрд▓рдп (NSSO) рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ांрдЦ्рдпिрдХी рдХाрд░्рдпाрд▓рдп (NSO) рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा, рдЬो рдЕрдм рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХा рд╕рдмрд╕े рдоुрдЦ्рдп рд╕्рд░ोрдд рд╣ै-
рд╕ेрд╡ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдпोрдЧрджाрди рддृрддीрдпрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (рд╕ेрд╡ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░) рдХा рд╣ै। рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा 2021-22 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдк्рд░ाрдердоिрдХ, рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдФрд░ рддृрддीрдпрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рд╕рдХрд▓ рдоूрд▓्рдпрд╡рд░्рдзрди (рдЬीрд╡ीрдП) рдоें рдпोрдЧрджाрди рдХ्рд░рдорд╢ः 18.8%, 28.2% рдФрд░ 53% рд╣ै।
рдХिрд╕ी рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि, рдЬिрд╕рдХे рдкाрд╕ рдиौрдХрд░ी рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЕрд▓्рдкрд░ोрдЬ़ाрд░ी, рдЬो рдЫिрдкा рд╣ुрдЖ рд╣ो, рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рдЕрд╕्рдеिрд░ рд░ोрдЬ़рдЧाрд░
рдЫिрдкा рд╣ुрдЖ рд░ोрдЬрдЧाрд░
рдк्рд░рдЪ्рдЫрди рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдкाрд╕ рдиौрдХрд░ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ рднी рдирд╣ीं рджिрдЦрддा, рддो рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдХो рдк्рд░рдЪ्рдЫрди्рди рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी (рдЫिрдкी рд╣ुрдИ рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рднाрд░рдд рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЖрдо рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдпрджि рдХिрд╕ी рдХिрд╕ाрди рдХे рдкाрд╕ рдЪाрд░ рдПрдХрдб़ рдЬрдоीрди рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕े рдЦेрддी рдХे рд▓िрдП рджो рд▓ोрдЧों рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдкांрдЪ рд╕рджрд╕्рдпों (рдкрдд्рдиी, рдмрдЪ्рдЪों) рдХो рдХाрдо рдкрд░ рд▓рдЧा рд▓ेрддा рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдк्рд░рдЪ्рдЫрди्рди рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдмाрдХी рддीрди рд╕рджрд╕्рдпों рдХा рдХाрдо рдоें рдХोрдИ рдЦाрд╕ рдпोрдЧрджाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा।
рдПрди.рдПрд╕.рдПрд╕.рдУ. рдХे 68рд╡ें рджौрд░ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЧрд░ीрдмी рдЕрдиुрдоाрдиों рдХे рдмाрд░े рдоें рдХौрди-рд╕ा рдХрдерди рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै?
рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХो ₹ 27.20 рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
рд╢рд╣рд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рдХो ₹ 33.33 рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
рднाрд░рдд рдХी 21.9 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рд╕े рдиीрдЪे рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी।
рднाрд░рдд рдХी 33.35 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рд╕े рдиीрдЪे рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी।
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдПрдирдПрд╕рдПрд╕рдУ рдХे 68рд╡ें рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпोрдЬрдиा рдЖрдпोрдЧ (рдЕрдм рдиीрддि рдЖрдпोрдЧ) рдиे 2011-12 рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдмाрддें рдмрддाрдИं: (1) рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा ₹27.20 рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рдеी। (2) рд╢рд╣рд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ ₹33.33 рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддिрджिрди рдеी। (3) 2011-12 рдоें рдЧрд░ीрдмी рд░ेрдЦा рд╕े рдиीрдЪे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдЕрдиुрдкाрдд 2004-05 рдХे 37.2% рд╕े рдШрдЯрдХрд░ 21.9% рд░рд╣ рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдХрдерди (d) рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХी рджेрдЦрд░ेрдЦ рд╕ंрдмंрдзी рд╕ेंрдЯрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдмिрд╣ाрд░ рдХी рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2020 рдоें рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рджрд░ рдХ्рдпा рдеी?
9.9%
9.8%
8.9%
9.7%
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджिрдП рдЧрдП рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ेंрдЯрд░ рдлॉрд░ рдоॉрдиिрдЯрд░िंрдЧ рдЗंрдбिрдпрди рдЗрдХोрдиॉрдоी (CMIE) рдХे рдЖंрдХрдб़ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2020 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рджрд░ 9.8% рдеी। рд╣ाрд▓ांрдХि, рдпрд╣ рджिрд╕ंрдмрд░ 2022 рдоें рдмрдв़рдХрд░ 19.1% рд╣ो рдЧрдИ।
рдХिрди рд░ाрдЬ्рдпों рдиे рдзाрд░ा 348 (2) рдХो рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдоें рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рдоाрди्рдпрддा рджे рджी рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдмिрд╣ाрд░, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рд╣рд░िрдпाрдгा, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рджिрд▓्рд▓ी
рд╣рд░िрдпाрдгा, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдЭाрд░рдЦंрдб, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़
рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢, рдмिрд╣ाрд░ рдФрд░ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 348 (2) рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдЕрдкрдиे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рддрд╣рдд, рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рдкूрд░्рд╡ рд╕рд╣рдорддि рд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдоें рд╣िंрджी рдпा рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдЕрдзिрдХृрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпрд▓рдп рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ?
рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा
рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдордг्рдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा
рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा рдоिрд▓рдХрд░
рд╕ंрд╕рдж рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдмैрдардХ рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ-6 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 214 рд╕े 232) рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдмाрд░े рдоें рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ैं। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 231 рдХे рддрд╣рдд, рд╕ंрд╕рдж рдХाрдиूрди рдмрдиाрдХрд░ рджो рдпा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों, рдпा рджो рдпा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों рдФрд░ рдПрдХ рдХेंрдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।
рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдЕрдкрдиा рдд्рдпाрдЧрдкрдд्рд░ рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै-
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рднाрд░рдд рдХे рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рдЙрд╕рдХे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢
рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рд╢рдкрде рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж 62 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рддрдХ рдЕрдкрдиे рдкрдж рдкрд░ рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 217 (1)(рдХ) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╡рд╣ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдХрд░ рдЕрдкрдиा рдкрдж рдд्рдпाрдЧ рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी, рд╕िрдж्рдз рдХрджाрдЪाрд░ рдпा рдЕрдХ्рд╖рдорддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ंрд╕рдж рдХे рджोрдиों рд╕рджрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рдХुрд▓ рдмрд╣ुрдордд рдФрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рддрдеा рдорддрджाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рджो-рддिрд╣ाрдИ рдмрд╣ुрдордд рд╕े рдкाрд░िрдд рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХे рдмाрдж рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕े рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рд▓ोрдХ рд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдЪुрдиे рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдХिрд╕ рдЖрдпु рд╕े рдХрдо рдХा рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП?
18 рд╡рд░्рд╖
21 рд╡рд░्рд╖
25 рд╡рд░्рд╖
30 рд╡рд░्рд╖
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 79 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕ंрдШ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ंрд╕рдж рд╣ोрдЧी рдЬिрд╕рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдФрд░ рджो рд╕рджрди, рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдФрд░ рд▓ोрдХрд╕рднा рд╣ोंрдЧे। рд▓ोрдХрд╕рднा рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 84 рдоें рдпोрдЧ्рдпрддाрдПं рдмрддाрдИ рдЧрдИ рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЖрдпु 30 рд╡рд░्рд╖ рдФрд░ рд▓ोрдХрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЖрдпु 25 рд╡рд░्рд╖ рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
рднाрд░рдд рдХा рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै?
рд╡िрдзि рдоंрдд्рд░ी
рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рд▓ोрдХ рд╕рднा рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 76(1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдмрдирдиे рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рднाрд░рдд рдХा рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░ेрдЧा। рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी рдХा рдХрд░्рддрд╡्рдп рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдХाрдиूрдиी рд╕рд▓ाрд╣ рджेрдиा рдФрд░ рдРрд╕े рдЕрди्рдп рдХाрдиूрдиी рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рд╣ै рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдЙрд╕े рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╕ौंрдкें। рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी рдХो рднाрд░рдд рдХे рд╕рднी рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдоें рд╕ुрдирд╡ाрдИ рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд░рдердо рд╡िрдзि рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рд╕ंрд╕рдж рдХी рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рдФрд░ рдмोрд▓рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдорддрджाрди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-88)।
рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै
рдХेрд╡рд▓ рд▓ोрдХ рд╕рднा рдоें
рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рдоें
рд▓ोрдХ рд╕рднा рд╡ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рджोрдиों рдоें
рд▓ोрдХ рд╕рднा рд╡ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рджोрдиों рдХे рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд╕рдд्рд░ рдоें
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 109 (1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХो рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдоें рдкेрд╢ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХेрд╡рд▓ рд▓ोрдХрд╕рднा рдоें рд╣ी рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХोрдИ рд╡िрдзेрдпрдХ рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं, рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓ोрдХрд╕рднा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЕंрддिрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 110 рдоें 'рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ' рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рджी рдЧрдИ рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рднाрд░рдд рдоें рдоौрд▓िрдХ-рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рд╕े рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХा рдкृрдердХ्рдХрд░рдг
рд╣рдоाрд░ी рдоिрд▓ी-рдЬुрд▓ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕рдоृрдж्рдз-рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╡ рдорд╣рдд्рд╡ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा
рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдоुрдл्рдд рд╡ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा
рдЫूрдЖрдЫूрдд рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 51A) рдХो рдбॉ. рд╕्рд╡рд░्рдг рд╕िंрд╣ рд╕рдоिрддि рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдкрд░ 42рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди, 1976 рдж्рд╡ाрд░ा рдЬोрдб़ा рдЧрдпा। рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें 10 рдХрд░्рддрд╡्рдп рдеे, рд▓ेрдХिрди 86рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди, 2002 рдж्рд╡ाрд░ा 11рд╡ां рдХрд░्рддрд╡्рдп рдЬोрдб़ा рдЧрдпा। рд╣рдоाрд░ी рдоिрд▓ी-рдЬुрд▓ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕рдоृрдж्рдз рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡ рджेрдиा рдПрдХ рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ै, рдЬो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 51рдХ (рдЪ) рдХे рддрд╣рдд рдЖрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 11 рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рд╕ोрд╡िрдпрдд рд╕ंрдШ рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдпी рд╣ै?
рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░
рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп
рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиीрддि рдиिрджेрд╢рдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд
рдЪुрдиाрд╡ рдЖрдпोрдЧ рдЕрдзिрдиिрдпрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиीрддि рдиिрджेрд╢рдХ рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рддрд╣рдд рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 40 рдоें рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै рдХि 'рд░ाрдЬ्рдп рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрддों рдХा рд╕ंрдЧрдарди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрджрдо рдЙрдаाрдПрдЧा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рд╢ाрд╕рди рдХी рдЗрдХाрдЗрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░ेрдЧा।'
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХिрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं?
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 112 рд╕े 115
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 12 рд╕े 35
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 222 рд╕े 235
рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ 3 рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 12 рд╕े 35 рддрдХ рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 7 рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдеे, рд▓ेрдХिрди рдЕрдм 6 рд╣ैं: рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░, рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░, рдзрд░्рдо рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ंрдмंрдзी рдЕрдзिрдХाрд░, рддрдеा рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдЙрдкрдЪाрд░ों рдХा рдЕрдзिрдХाрд░। рд╕ंрдкрдд्рддि рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो 44рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди, 1978 рдж्рд╡ाрд░ा рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рд╕ूрдЪी рд╕े рд╣рдЯाрдХрд░ рднाрдЧ-12 рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 300(рдХ) рдХे рддрд╣рдд рдПрдХ рдХाрдиूрдиी рдЕрдзिрдХाрд░ рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╕рд╣ी рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै?
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 156 - рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 153 - рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рдХाрд░्рдпाрд▓рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 154 - рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдк्рд░ाрдзिрдХाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 155 - рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рд╣рдЯाрдиा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╕рд╣ी рдоिрд▓ाрди рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै: рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-153 рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-154 рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-155 рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдЕрдкрдиे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдФрд░ рдоुрд╣рд░ рдХे рд╕ाрде рдЕрдзिрдкрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпुрдХ्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-156 рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै, рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдк्рд░рд╕ाрджрдкрд░्рдпंрдд рдкрдж рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдкрдж рдЧ्рд░рд╣рдг рдХी рддाрд░ीрдЦ рд╕े рдкांрдЪ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдкрдж рдкрд░ рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЕрддः рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 155 'рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рд╣рдЯाрдиा' рд╕े рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै।
рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдХौрди-рд╕ा рднाрдЧ рдкंрдЪाрдпрдд рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
рднाрдЧ-VI
рднाрдЧ-IX-A
рднाрдЧ-IX
рднाрдЧ-XII
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ-9 (рдЬो 73рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा) рдоें рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै। рдЕрди्рдп рднाрдЧों рдХा рд╡िрд╡рд░рдг: рднाрдЧ-VI рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै, рднाрдЧ-IX-A рдирдЧрд░рдкाрд▓िрдХाрдУं рд╕े, рднाрдЧ-XII рд╡िрдд्рдд, рд╕ंрдкрдд्рддि, рд╕ंрд╡िрджाрдПं рдФрд░ рд╡ाрдж рд╕े, рднाрдЧ-V рд╕ंрдШ рд╕े, рднाрдЧ-XIX рдк्рд░рдХीрд░्рдг (Miscellaneous) рд╕े, рдФрд░ рднाрдЧ-XVIII рдЖрдкाрдд рдЙрдкрдмंрдз рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै।
рди्рдпाрдпिрдХ рдкुрдирд░ाрд╡рд▓ोрдХрди рдХा рдЖंрд╢िрдХ рдиिрд░рд╕्рддीрдХрд░рдг рд╕िрдж्рдзांрдд рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै?
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-13
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-352
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-246
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-32
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рди्рдпाрдпिрдХ рдкुрдирд░ाрд╡рд▓ोрдХрди рдХा рдЖंрд╢िрдХ рдиिрд░рд╕्рддीрдХрд░рдг рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж-13 рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдШोрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рд╕े рдЕрд╕ंрдЧрдд рдпा рдЙрди्рд╣ें рдХрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХोрдИ рднी рд╡िрдзि рд╢ूрди्рдп рд╣ोрдЧी, рдпाрдиी рд╡े рди्рдпाрдпिрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣ैं। рдпрд╣ рд╢рдХ्рддि рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 32 рдФрд░ 226 рдХे рддрд╣рдд рдХ्рд░рдорд╢ः рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдЧैрд╕ рд╣ै
рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб
рдУрдЬोрди
рд╕ी. рдПрдл. рд╕ी.
рдоीрдеेрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
4
рдХाрд░्рдмрди рдбाрдЗрдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб, рдУрдЬोрди, рд╕ी.рдПрдл.рд╕ी., рдФрд░ рдоीрдеेрди рд╕рднी рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдЧैрд╕ें рд╣ैं। рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдЧैрд╕ों рдХे рдХाрд░рдг 'рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдк्рд░рднाрд╡' рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдХिрд╕ी рдЧ्рд░рд╣ рдпा рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ рдХे рддाрдкрдоाрди рдоें рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।
рдЬैрд╡ рдоंрдбрд▓ рдоें рд╕рднी рдЬीрд╡िрдд рдЬाрддिрдпाँ рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд░рд╣рддी рд╣ैं рдФрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди-рд╕рдорд░्рдеिрдд рддंрдд्рд░ рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं
рдкाрд░िрддंрдд्рд░
рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгी
рдЬंрдЧрд▓
рд╡ाрддाрд╡рд░рдг
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдЬैрд╡-рдоंрдбрд▓ рдоें рд╕рднी рдЬीрд╡िрдд рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुрдб़ी рд╣ुрдИ рд╣ैं рдФрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди-рд╕рдорд░्рдеिрдд рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो 'рдкाрд░िрддंрдд्рд░' (Ecosystem) рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕рдоें рдЬैрд╡ рд╡िрд╡िрдзрддा рдЕрдзिрдХрддрдо рд╣ोрддी рд╣ै?
рдорд░ूрд╕्рдерд▓
рдирджी
рдз्рд░ुрд╡ीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬैрд╡-рд╡िрд╡िрдзрддा рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдпे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рдмाрдпोрдо (рдЬीрд╡ोрдо) рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं рдФрд░ рд╡рди्рдп рдЬीрд╡рди рддрдеा рд╡рдирд╕्рдкрддि рдХी рдХрдИ рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ैं। рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рд╡рд░्рд╖ा рд╡рди рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рдоौрдЬूрдж рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиे рдФрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡рдирд╕्рдкрддि рдк्рд░рдХाрд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं।
рджрд╕ рдХैрдк्рдЯिрд╡-рдирд╕्рд▓ рдПрд╢िрдпाрдИ рд╡िрд╢ाрд▓рдХाрдп рдХрдЫुрдП (рдордиौрд░िрдпा рдПрдоिрд╕), рдоुрдЦ्рдп рднूрдоि рдПрд╢िрдпा рдоें рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдХрдЫुрдЖ рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ, рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдоें рдЫोрдб़े рдЧрдП рдеे?
рдирддांрдЧрдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди
рдкेрд░िрдпाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди
рдкेंрдЪ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди
рдХंрдЪрдирдЬंрдЧा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рджрд╕ рдмंрджी-рдирд╕्рд▓ (рдХैрдк्рдЯिрд╡-рдм्рд░ेрдб) рдПрд╢िрдпाрдИ рд╡िрд╢ाрд▓рдХाрдп рдХрдЫुрдП, рдЬो рдоुрдЦ्рдп рднूрдоि рдПрд╢िрдпा рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдХрдЫुрдЖ рдк्рд░рдЬाрддिрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं, рднाрд░рдд рдХे рдирддांрдЧрдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдоें рдЫोрдб़े рдЧрдП рд╣ैं। рдпрд╣ рдЙрдж्рдпाрди рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рднाрд░рдд рдХे рдиाрдЧाрд▓ैंрдб рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧ 'рдЗंрдЯंрдХी' рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। 1975 рдоें рдЗрд╕े рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рдФрд░ 1993 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдХा рджрд░्рдЬा рджिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп-рд╕्рддрд░ीрдп рд╕рдоिрддि (рдПрд╕.рдПрд▓.рд╕ी.рд╡ी.рд╕ी.) рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рдХिрдпा?
рддрдоिрд▓рдиाрдбु
рд╕िрдХ्рдХिрдо
рдЕрд╕рдо
рдоेрдШाрд▓рдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рддрдоिрд▓рдиाрдбु рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднाрд░рдд рдоें рдЧिрдж्рдзों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाрд░्рдп рдпोрдЬрдиा рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдЧिрдж्рдз рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд░ाрдЬ्рдп-рд╕्рддрд░ीрдп рд╕рдоिрддि (SLCVC) рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рдХिрдпा рд╣ै। рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рд╕рдлेрдж рдкीрда рд╡ाрд▓े, рд▓ंрдмी рдЪोंрдЪ рд╡ाрд▓े рдФрд░ рд▓ाрд▓ рд╕िрд░ рд╡ाрд▓े рдЧिрдж्рдз рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें IUCN рдж्рд╡ाрд░ा рдЧंрднीрд░ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдХрдЯрдЧ्рд░рд╕्рдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ूрдЪीрдмрдж्рдз рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдХेрд░рд▓ рдХी рд╢ांрдд рдШाрдЯी (рд╕ाрдЗрд▓ेंрдЯ рд╡ैрд▓ी) рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि
рдЗрд╕рдоें рдкौрдзों рдФрд░ рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдмрд╣ुрдд рд╣ी рджुрд░्рд▓рдн рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं
рдоिрдЯ्рдЯी рдЦрдиिрдЬों рд╕े рднрд░рдкूрд░ рд╣ै
рдХृрд╖ि рдк्рд░рдпोрдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рднूрдоि рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдХेрд░рд▓ рдХी рд╢ांрдд рдШाрдЯी (рд╕ाрдЗрд▓ेंрдЯ рд╡ैрд▓ी) рдоें рдкौрдзों рдФрд░ рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдмрд╣ुрдд рд╣ी рджुрд░्рд▓рдн рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рд╕्рддрдирдзाрд░िрдпों рдХी 41, рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХी 175, рддिрддрд▓िрдпों рдХी 164 рд╕े рдЕрдзिрдХ, рд╕рд░ीрд╕ृрдкों рдХी 49, рдЙрднрдпрдЪрд░ों рдХी 47 рдФрд░ рдкрддंрдЧों рдХी 400 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рд╢ेрд░ рдХी рдкूंрдЫ рд╡ाрд▓ा рдордХाрдХ рдмंрджрд░ рднी рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। 1914 рдоें рдЗрд╕े рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡рди рдФрд░ 1984 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдж्рдпाрди рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
рд╕ी рдП рдП рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдФрд░ рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा?
рдЬрдирдЧрдгрдиा рд╡िрднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा
рдбाрдХ рд╡िрднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा
рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЖрдИ.рд╡ी. рдж्рд╡ाрд░ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
CAA (рдиाрдЧрд░िрдХрддा рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо) рдХे рддрд╣рдд рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдиिрд╖्рдкाрджрди рдЬрдирдЧрдгрдиा рд╡िрднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ी рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЬрдирдЬाрддीрдп рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕рдХेрди्рдж्рд░рдг рд╣ै?
рдиाрдЧाрд▓ैрдг्рдб
рдоिрдЬ़ोрд░рдо
рдоेрдШाрд▓рдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
2011 рдХी рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЬрдирдЬाрддीрдп рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕ंрдХेрди्рдж्рд░рдг рдоिрдЬोрд░рдо (94.4%) рдоें рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдиाрдЧाрд▓ैंрдб (89.15%) рдФрд░ рдоेрдШाрд▓рдп (85.94%) рдХा рд╕्рдеाрди рдЖрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдирдЧрд░ीрдХрд░рдг рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╣ै?
рдЧोрд╡ा
рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдХрд░्рдиाрдЯрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдЧोрд╡ा рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдирдЧрд░ीрдХрд░рдг (62.17%) рд╣ै। рдЧोрд╡ा рднाрд░рдд рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рд╕рдоाрди рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ंрд╣िрддा рд▓ाрдЧू рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯा рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рд╕рдоुрдж्рд░ी рддрдЯрд░ेрдЦा рднी рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯी рд╣ै।
'рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЫрдд' рдХिрд╕े рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै?
рддिрдм्рдмрдд рдкрдаाрд░
рдкाрдоीрд░ рдкрдаाрд░
рдоाрдЙрди्рдЯ рдПрд╡рд░ेрд╕्рдЯ
рд╣िрди्рджुрдХрд╢ рдкрд░्рд╡рдд
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдкाрдоीрд░ рдХे рдкрдаाрд░ рдХो 'рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЫрдд' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд▓рдЧрднрдЧ 5000 рдоीрдЯрд░ рдХी рдКँрдЪाрдИ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдЬो рдЗрд╕े рджुрдиिрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪा рдкрдаाрд░ рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рддिрдпाрдирд╢ाрди, рдХुрдирд▓ुрди, рдХрд░ाрдХोрд░рдо, рд╣िрдоाрд▓рдп рдФрд░ рд╣िंрджुрдХुрд╢ рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгिрдпाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।
рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдордз्рдп рдЕрдХ्рд╖ांрд╢ीрдп рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрди рдХा рдХ्рдпा рдиाрдо рд╣ै?
рдк्рд░ेрдпрд░ी
рдкрдо्рдкाрд╕
рд╡ेрд▓्рдб
рд╕्рдЯेрдкीрдЬ
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдЕрд░्рдЬेंрдЯीрдиा рдФрд░ рдЙрд░ुрдЧ्рд╡े рдоें рдордз्рдп рдЕрдХ्рд╖ांрд╢ीрдп рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрди рдХो 'рдкрдо्рдкाрд╕' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ी рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдЗрд╕े 'рдк्рд░ेрдпрд░ी', рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें 'рд╡ेрд▓्рдб', рдпूрд░ोрдк рдоें 'рд╕्рдЯेрдкी' рдФрд░ рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдоें 'рдбाрдЙрди्рд╕' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рд╕рднी рд╢ीрддोрд╖्рдг рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрди рд╣ैं।
рдм्рд░ाрдЬीрд▓ рдХे рдкрдаाрд░ рдХे рдкाрд╕ рдХे рдоैрджाрдиों рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं
рдкрдо्рдкाрд╕
рдХрдо्рдкोрдЬ
рд╡ेрд▓्рдб
рдбाрдЙрди्рд╕
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдм्рд░ाрдЬीрд▓ рдХे рдкрдаाрд░ рдХे рдкाрд╕ рдХे рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрдиों рдХो 'рдХрдо्рдкोрдЬ' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рд╡ाрдиा рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрдиों рдХा рд╣ी рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै рдЬो рднूрдордз्рдпрд░ेрдЦीрдп рд╡рд░्рд╖ा рд╡рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдм्рд░ाрдЬीрд▓ рдХे рднूрдордз्рдпрд░ेрдЦीрдп рд╡рдиों рдХो 'рд╕ेрд▓्рд╡ा' рд╡рди рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдоें 'рдХрдо्рдкोрдЬ' рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдоें 'рд▓ाрдиोрдЬ' рдиाрдордХ рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрди рд╣ैं।
рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдкрд░्рдкрдЯी рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЦрдиिрдЬ рдШрдЯрдХ рдХ्рдпा рд╣ैं?
рд╕िрд▓िрдХा рдФрд░ рдРрд▓ुрдоिрдиा
рд╕िрд▓िрдХा рдФрд░ рдиिрдХрд▓
рд╕िрд▓िрдХा рдФрд░ рдоैрдЧ्рдиीрд╢िрдпрдо
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдХी рдКрдкрд░ी рдкрд░рдд рдХो рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ीрдп рдкрд░्рдкрдЯी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рд╕िрд▓िрдХा рдФрд░ рдоैрдЧ्рдиीрд╢िрдпрдо рдЦрдиिрдЬ рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХी рдоोрдЯाрдИ 5 рд╕े 10 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рддрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкीрдп рднूрдкрд░्рдкрдЯी рдоें рд▓ाрд╡ा, рд░ाрдЦ, рдЪूрдиा рдкрдд्рдерд░, рдмрд▓ुрдЖ рдкрдд्рдерд░ рдФрд░ рдХाрдпांрддрд░िрдд рдЪрдЯ्рдЯाрдиें рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдоोрдЯाрдИ 30 рд╕े 50 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рддрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।
рд╡ाрдпुрдордг्рдбрд▓ рдЕрдкрдиी рдЕрдзिрдХрддрдо рдКрд░्рдЬा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддी рд╣ै
рджीрд░्рдШ рдкाрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХिрд░рдг рддрд░ंрдЧों рд╕े
рд▓рдШु рдкाрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХिрд░рдг рддрд░ंрдЧों рд╕े
рд╕ूрд░्рдп рд╕े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдкृрде्рд╡ी рд╕ूрд░्рдп рд╕े рдЕрдкрдиी рдЕрдзिрдХрддрдо рдКрд░्рдЬा рд▓рдШु рддрд░ंрдЧों (short waves) рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЧрд░्рдо рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж, рдкृрде्рд╡ी рдЦुрдж рдПрдХ рд╡िрдХिрд░рдг рдкिंрдб рдмрди рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рджीрд░्рдШ рд╡िрдХिрд░рдг рддрд░ंрдЧों (long waves) рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдХो рдКрд░्рдЬा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП, рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдЕрдкрдиी рдЕрдзिрдХрддрдо рдКрд░्рдЬा рджीрд░्рдШ рдкाрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХिрд░рдг рддрд░ंрдЧों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╡िрдХрд▓्рдк рдкृрде्рд╡ी рдХी рд╕рддрд╣ рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ोрдХрд░ рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдХी рдкрд░рддों рдХा рд╕рд╣ी рдХ्рд░рдо рд╣ै?
рдХ्рд╖ोрднрдоंрдбрд▓ → рд╕рдорддाрдкрдоंрдбрд▓ → рдордз्рдпрдоंрдбрд▓ → рддाрдкрдоंрдбрд▓ → рдмрд╣िрд░्рдоंрдбрд▓
рдХ्рд╖ोрднрдоंрдбрд▓ → рдордз्рдпрдоंрдбрд▓ → рд╕рдорддाрдкрдоंрдбрд▓ → рддाрдкрдоंрдбрд▓ → рдмрд╣िрд░्рдоंрдбрд▓
рдХ्рд╖ोрднрдоंрдбрд▓ → рдордз्рдпрдоंрдбрд▓ → рддाрдкрдоंрдбрд▓ → рд╕рдорддाрдкрдоंрдбрд▓ → рдмрд╣िрд░्рдоंрдбрд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдкृрде्рд╡ी рдХी рд╕рддрд╣ рд╕े рдКрдкрд░ рдХी рдУрд░ рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдХी рдкрд░рддों рдХा рд╕рд╣ी рдХ्рд░рдо рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै: рдХ्рд╖ोрднрдоंрдбрд▓ (Troposphere) → рд╕рдорддाрдкрдоंрдбрд▓ (Stratosphere) → рдордз्рдпрдоंрдбрд▓ (Mesosphere) → рддाрдкрдоंрдбрд▓/рдЖрдпрдирдоंрдбрд▓ (Ionosphere) → рдмрд╣िрд░्рдоंрдбрд▓ (Exosphere)। рд╣рдоाрд░े рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди рдЧैрд╕ рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдСрдХ्рд╕ीрдЬрди, рдЖрд░्рдЧрди, рдХाрд░्рдмрди-рдбाрдИ-рдСрдХ्рд╕ाрдЗрдб, рдиिрдСрди, рд╣ीрд▓िрдпрдо, рдУрдЬोрди рдФрд░ рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдХा рд╕्рдеाрди рдЖрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рд╡ृрд╣рдж् рдЧ्рд░рд╣ рдирд╣ीं рд╣ै।
рдоंрдЧрд▓
рдмृрд╣рд╕्рдкрддि
рд╢рдиि
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рд╕ौрд░рдоंрдбрд▓ рдоें рдЖрдХाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ (рдмрдб़े рд╕े рдЫोрдЯे) рдЪाрд░ рдмрдб़े рдЧ्рд░рд╣ рдмृрд╣рд╕्рдкрддि, рд╢рдиि, рдЕрд░ुрдг рдФрд░ рд╡рд░ुрдг рд╣ैं। рдоंрдЧрд▓ рдЧ्рд░рд╣ рдЖрдХाрд░ рдоें рд╕ाрддрд╡ां рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЧ्рд░рд╣ рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдмुрдз рдЧ्рд░рд╣ рд╕े рдмрдб़ा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдоंрдЧрд▓ рдПрдХ рд╡ृрд╣рдж् рдЧ्рд░рд╣ рдирд╣ीं рд╣ै।
рдХैрдоूрд░ рдкрдаाрд░ рдХिрд╕рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै?
рддाँрдмा
рдЪूрдиा рдкрдд्рдерд░
рд▓ीрдеिрдпрдо
рдмॉрдХ्рд╕ाрдЗрдЯ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдХैрдоूрд░ рдкрдаाрд░ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЪूрдиा рдкрдд्рдерд░ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рдпрд╣ рдкрдаाрд░ рд╡िंрдз्рдп рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХा рд╣ी рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ी рдордз्рдпрд╡рд░्рддी рдЧंрдЧा рдХे рдоैрджाрдиी рдХृрд╖ि-рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдирд╣ीं рд╣ै ?
рдпрд╣ рдЧंрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕рд╣ाрдпрдХ рдирджिрдпों рдХे рдЕрдкрд╡ाрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै
рдЗрд╕рдХा рджो рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ै
рдпрд╣ाँ рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ 100 рд╕े. рдоी. рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
4
рдордз्рдпрд╡рд░्рддी рдЧंрдЧा рдХे рдоैрджाрдиी рдХृрд╖ि-рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдкूрд░्рд╡ी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдФрд░ рдмिрд╣ाрд░ (рдЫोрдЯा рдиाрдЧрдкुрд░ рдкрдаाрд░ рдХो рдЫोрдб़рдХрд░) рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЖрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЧंрдЧा рдирджी рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕рд╣ाрдпрдХ рдирджिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдПрдХ рдЙрдкрдЬाрдК рдЬрд▓ोрдв़ рдоैрджाрди рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ 75 рд╕ेрдоी рд╕े 150 рд╕ेрдоी рддрдХ рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЪूंрдХि рджिрдП рдЧрдП рд╕рднी рд╡िрдХрд▓्рдк рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ (e) рд╣ोрдЧा।
рдЬी. рдЯी. рдЯ्рд░िрд╡ाрд░्рдеा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рдд рдоें Am рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै
рдоेрдШाрд▓рдп рдХा рдкрдаाрд░
рдкрд╢्рдЪिрдоी рддрдЯ
рдХोрд░ोрдордг्рдбрд▓ рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
1
рдЕрдоेрд░िрдХी рднूрдЧोрд▓рд╡ेрдд्рддा рдЧ्рд▓ेрди рдеॉрдорд╕ рдЯ्рд░िрд╡ाрд░्рдеा рдиे 1966 рдоें рдПрдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдк्рд░рдгाрд▓ी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рджुрдиिрдпा рдоें 6 рдк्рд░рдоुрдЦ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ैं। рднाрд░рдд рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рддрдЯीрдп рдоैрджाрди рдоें 'Am' рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै, рдЬो рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдоाрдирд╕ूрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै।
рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдХे рдЕंрдд рдоें рдкूрд░्рд╡-рдоाрдирд╕ूрди рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдХेрд░рд▓ рдФрд░ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХे рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдШрдЯрдиा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╕्рдеाрдиीрдп рд░ूрдк рд╕े рдХिрд╕ рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै?
рдоैंрдЧो рд╢ाрд╡рд░्рд╕
рдм्рд▓ॉрд╕рдо рд╢ाрд╡рд░्рд╕
рдиॉрд░рд╡ेрд╕्рдЯрд░्рд╕
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдЧрд░्рдоी рдХे рдЕंрдд рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░ी-рдоाрдирд╕ूрди рдмाрд░िрд╢ рдХो рдХेрд░рд▓ рдФрд░ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХे рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें 'рдоैंрдЧो рд╢ाрд╡рд░्рд╕' (рдЖрдо्рд░ рд╡рд░्рд╖ा) рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрд╕рдо рдоें рдЗрд╕े 'рдЪाрдп рд╡рд░्рд╖ा', рдмंрдЧाрд▓ рдоें 'рдХाрд▓ рд╡ैрд╢ाрдЦी', рдФрд░ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдоें 'рдХॉрдлी рд╡рд░्рд╖ा' рдпा 'рдЪेрд░ी рдм्рд▓ॉрд╕рдо рд╡рд░्рд╖ा' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рднाрд░рдд рджेрд╢ рдХी рдЕрдзिрдХрддрдо рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ीрдоा рд╣ै
рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд╕ाрде
рдиेрдкाрд▓ рдХे рд╕ाрде
рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рд╕ाрде
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рднाрд░рдд рдХी рд╕рдмрд╕े рд▓ंрдмी рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ीрдоा рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдХे рд╕ाрде рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рд▓ंрдмाрдИ рд▓рдЧрднрдЧ 4096 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। рднाрд░рдд рдЕрдкрдиे рдкрдб़ोрд╕ी рджेрд╢ों рдХे рд╕ाрде рд▓рдЧрднрдЧ 15,100 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд▓ंрдмी рд╕्рдерд▓ीрдп рд╕ीрдоा рдФрд░ 7516.6 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд▓ंрдмी (рдж्рд╡ीрдкों рд╕рд╣िрдд) рддрдЯ рд░ेрдЦा рд╕ाрдЭा рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЧंрдЧा рдХे рдКрдкрд░ी рдоैрджाрди рдХी рджрдХ्рд╖िрдгी рд╕ीрдоाрд░ेрдЦा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддी рд╣ै/рд╣ैं
рд╡िрди्рдз्рдпрди рдкрд╣ाрдб़िрдпाँ
рдЧंрдЧा рдирджी
рдпрдоुрдиा рдирджी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
2
рдЧंрдЧा рдХे рдКрдкрд░ी рдоैрджाрди рдХी рджрдХ्рд╖िрдгी рд╕ीрдоा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдпрдоुрдиा рдирджी рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдпрдоुрдиा рдирджी рд╕े, рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╢िрд╡ाрд▓िрдХ рдкрд╣ाрдб़िрдпों рд╕े рдФрд░ рдкूрд░्рд╡ рдоें 100 рдоीрдЯрд░ рдХी рд╕рдоोрдЪ्рдЪ рд░ेрдЦा (рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж-рдлैрдЬाрдмाрдж рд░ेрд▓ рд▓ाрдЗрди) рд╕े рдШिрд░ा рд╣ै। рдКрдкрд░ी рдЧंрдЧा рдХे рдоैрджाрди рдХो рддीрди рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЗрдХाрдЗрдпों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै: (i) рдЧंрдЧा-рдпрдоुрдиा рджोрдЖрдм, (ii) рд░ुрд╣ेрд▓рдЦंрдб рдоैрджाрди, рдФрд░ (iii) рдЕрд╡рдз рдоैрджाрди।
рдЪुрдо्рдмी рдШाрдЯी рд╕्рдеिрдд рд╣ै
рд╕िрдХ्рдХिрдо рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рдХे рдордз्рдп
рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рдХे рдордз्рдп
рд▓рдж्рджाрдЦ рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рдХे рдордз्рдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं
0
рдЪुрдо्рдмी рдШाрдЯी рд╕िрдХ्рдХिрдо рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рдХे рдмीрдЪ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдШाрдЯी рд╕िрдХ्рдХिрдо рдХे рдЬेрд▓ेрдк-рд▓ा рджрд░्рд░े рд╕े рддिрдм्рдмрдд рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рд▓्рд╣ाрд╕ा рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрд╢्рдоीрд░ рдШाрдЯी рд╡ृрд╣рдд рд╣िрдоाрд▓рдп рдФрд░ рдкीрд░рдкंрдЬाрд▓ рдХे рдмीрдЪ рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдбрд▓ рдЭीрд▓ рднी рд╣ै। рдпрд╣ рдШाрдЯी рдХрд░ेрд╡ा (Karewa) рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рднाрд░рдд рдХी рдЕрди्рдп рдк्рд░рдоुрдЦ рдШाрдЯिрдпों рдоें рджूрди рдШाрдЯी, рдХांрдЧрдб़ा рдШाрдЯी рдФрд░ рдХुрд▓्рд▓ू рдШाрдЯी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।
"рд╡ेрджों рдХी рдУрд░ рд▓ौрдЯो" - рдпрд╣ рдиाрд░ा рдХिрд╕рдиे рджिрдпा ?
рд░ाрдЬा рд░ाрдордоोрд╣рди рд░ाрдп
рдХेрд╢рд╡ рдЪрди्рдж्рд░ рд╕ेрди
рдИрд╢्рд╡рд░рдЪрди्рдж्рд░
рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1875 рдоें рдмрдо्рдмрдИ рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдиे рдХी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣ी 'рд╡ेрджों рдХी рдУрд░ рд▓ौрдЯो' рдХा рдиाрд░ा рджिрдпा рдеा। рд╡े рдПрдХ рдХрдаोрд░ рд╕ुрдзाрд░рд╡ाрджी рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЫुрдЖрдЫूрдд рдФрд░ рдЬाрддि рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा, рд▓ेрдХिрди рд╡рд░्рдгрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा। рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдХो "рднाрд░рдд рдХा рдоाрд░्рдЯिрди рд▓ूрдерд░ рдХिंрдЧ" рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рдХो 'рдкंрдбिрдд' рдХрд╣ा рдЧрдпा рдеा?
рдЧंрдЧाрдмाрдИ
рд░рдоाрдмाрдИ
рдПрдиी рдмेрд╕ेрди्рдЯ
рд╕िрд╕्рдЯрд░ рд╕ुрдм्рдмाрд▓рдХ्рд╖्рдоी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рд░рдоाрдмाрдИ, рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо 23 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1858 рдХो рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЕрдиंрдд рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдбोंрдЧрд░े рдХे рдШрд░ рд╣ुрдЖ рдеा, рдХो 'рдкंрдбिрддा рд░рдоाрдмाрдИ' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рдеा। рд╡े рдПрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░िрдХा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдеीं। 1882 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे 'рдЖрд░्рдп рдорд╣िрд▓ा рд╕рднा' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдеी।
'рдорд░ाрдаा' рдФрд░ 'рдХेрд╕рд░ी' рд╕рдоाрдЪाрд░-рдкрдд्рд░ рдХिрд╕рдиे рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдП ?
рдЪिрдд्рддрд░ंрдЬрди рджाрд╕
рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп
рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
1881 рдоें, рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рджो рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░, 'рдорд░ाрдаा' (рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें) рдФрд░ 'рдХेрд╕рд░ी' (рдорд░ाрдаी рдоें), рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдП। рд╡े рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХे рдк्рд░рдмрд▓ рд╕рдорд░्рдердХ рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा, 'рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдоेрд░ा рдЬрди्рдорд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдФрд░ рдоैं рдЗрд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░рд╣ूँрдЧा'।
'рд╡рди्рджे рдоाрддрд░рдо्' рдХिрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै?
рдЖрдирди्рджрдорда
рдЧीрддांрдЬрд▓ि
'рднाрд░рдд-рднाрд░рддी'
рдХाрдоाрдпрдиी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╡ंрджे рдоाрддрд░рдо् рдЧीрдд рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдмंрдХिрдордЪंрдж्рд░ рдЪрдЯ्рдЯोрдкाрдз्рдпाрдп рдеे। рдпрд╣ рдЧीрдд рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 'рдЖрдиंрдж рдорда' рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рдеा।
'рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢' рдХिрд╕рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै?
рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ
рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдоाрдЬ
рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╕рдоाрдЬ
рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
'рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢' рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдиंрдж рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдж्рд╡ाрд░ा 1875 рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕ंрдмंрдз рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬ рд╕े рд╣ै।
рдХिрд╕ рдорд╣ीрдиे рдоें рдкीрд░ рдЕрд▓ी рдиे рдШрдЯрдиा рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी?
рдордИ 1857
рдЬूрди 1857
рдЬुрд▓ाрдИ 1857
рдЕрдЧрд╕्рдд 1857
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
3 рдЬुрд▓ाрдИ, 1857 рдХो рдкрдЯрдиा рд╕िрдЯी рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ, рдЬिрд╕рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдЧुрд░рд╣рдЯ्рдЯा рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХे рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ-рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдкीрд░ рдЕрд▓ी рдиे рдХिрдпा। рдкрдЯрдиा рдХे рдХрдоिрд╢्рдирд░ рдЯेрд▓рд░ рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рд╕рдЦ्рддी рд╕े рджрдмा рджिрдпा рдФрд░ рдкीрд░ рдЕрд▓ी рдХो рдмंрджी рдмрдиा рд▓िрдпा। рдХрдоिрд╢्рдирд░ рдЯेрд▓рд░ рдХे рдЖрджेрд╢ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рдлांрд╕ी рджे рджी рдЧрдИ। рдкीрд░ рдЕрд▓ी рдХे рдЕрджрдо्рдп рд╕ाрд╣рд╕ рдФрд░ рдзैрд░्рдп рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдЯेрд▓рд░ рдиे рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ 'Our Crisis' рдоें рдХी рд╣ै।
рдмिрд╣ाрд░ рдоें 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1858 рдХो рдм्рд░िрдЧेрдбिрдпрд░ рдбрдЧрд▓рд╕ рдХे рдЕрдзीрди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ैрди्рдпрджрд▓ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХिрд╕рдиे рдмрд╣ाрджुрд░ी рдХे рд╕ाрде рдпुрдж्рдз рдХिрдпा?
рдЬрдЧрд▓ाрд▓ рдЪौрдзрд░ी
рдХुँрд╡рд░ рд╕िंрд╣
рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рд╕ाрд╣ी
рдЙрдЬ्рдЬрд▓ рд╕ाрд╣ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдбрдЧрд▓рд╕ рдиे 17 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1858 рдХो рдЖрдЬрдордЧрдв़ рдХे рдкाрд╕ рдирдШाрдИ рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХिрдпा। рдбрдЧрд▓рд╕ рдХे рд╕рднी рдк्рд░рдпाрд╕ों рдХो рд╡िрдлрд▓ рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдиाрдЧрд░ा рдФрд░ рдлिрд░ рд╕िрдХंрджрд░рдкुрд░ рдкрд╣ुँрдЪे। 21 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1858 рдХो рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдХी рдмौрд╕рдбीрд╣ (рдЧाрдЬीрдкुрд░ рдФрд░ рдЫрдкрд░ा рдХे рдмीрдЪ) рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдбрдЧрд▓рд╕ рдХे рд╕ैрдиिрдХों рд╕े рдПрдХ рддीрдЦी рдЭрдб़рдк рд╣ुрдИ। рдбрдЧрд▓рд╕ рдФрд░ рдХрд░्рдирд▓ рдХрдо्рдмрд░рд▓ेрдЬ рдХा рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ рдХो рдкрдХрдб़рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। 22 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1858 рддрдХ рд╡े рдЬрдЧрджीрд╢рдкुрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП।
1857 рдХी рдХ्рд░ाрди्рддि рдХे рджौрд░ाрди рдкрдЯрдиा рдбिрд╡ीрдЬрди рдХा рдХрдоिрд╢्рдирд░ рдХौрди рдеा?
рд╡िрд▓िрдпрдо рдЯेрд▓рд░
рдм्рд░िрдЧेрдбिрдпрд░ рдбрдЧрд▓рд╕
рдПрдЪ. рд╕ी. рд╡ेрдХ
рдХैрдк्рдЯрди рдЖрд░.рдкी. рд╣ैрд░िрд╕рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕рдордп рдмिрд╣ाрд░ рдоें рд╢ाрд╣ाрдмाрдж, рдкрдЯрдиा рдФрд░ рдЧрдпा рдЬिрд▓े рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдХेंрдж्рд░ рдеे। рдкрдЯрдиा рдбिрд╡ीрдЬрди рдоें рдкीрд░ рдЕрд▓ी рдЬैрд╕े рдоुрд╕्рд▓िрдо рдиेрддाрдУं рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рднрдб़рдХाрдиे рдоें рдорджрдж рдХी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкрдЯрдиा рдбिрд╡ीрдЬрди рдХा рдХрдоिрд╢्рдирд░ рд╡िрд▓िрдпрдо рдЯेрд▓рд░ рдеा। рдЯेрд▓рд░ рдиे рдкрдЯрдиा рдХे рддीрди рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдоौрд▓рд╡िрдпों - рдоोрд╣рдо्рдордж рд╣ुрд╕ैрди, рдЕрд╣рдорджुрд▓्рд▓ा рдФрд░ рд╡рдЬीрдмुрд▓ рд╣рдХ - рдХो рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рд▓िрдП рдЬूрди 1859 рдоें рдмुрд▓ाрдпा рдФрд░ рдлिрд░ рд╡рд╣ाрдмिрдпों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рдЖрд░ोрдк рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рдирдЬрд░рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा।
рдоुрдЧрд▓ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें 'рдоुрд╣рддрд╕िрдм' рдеा -
рд╕ेрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ी
рд╡िрджेрд╢ рд╡िрднाрдЧ рдХा рдоुрдЦ्рдп
рд▓ोрдХ рдЖрдЪрд░рдг рдЕрдзिрдХाрд░ी
рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╡िрднाрдЧ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдоुрдЧрд▓ рдХाрд▓ рдоें, рдоुрд╣рддрд╕िрдм рдПрдХ рд▓ोрдХ рдЖрдЪрд░рдг рдЕрдзिрдХाрд░ी рдеा। рдЙрд╕рдХा рдХाрдо рдк्рд░рдЬा рдХे рдиैрддिрдХ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा рдеा рдХि рд▓ोрдЧ рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХे рдХाрдиूрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдоीрд░рдмрдЦ्рд╢ी рд╕ैрди्рдп рд╡िрднाрдЧ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ोрддा рдеा। рдк्рд░рдЬा рдХे рдЖрдЪрд░рдг рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХे рд▓िрдП, рдмाрджрд╢ाрд╣ рдЕрдХрдмрд░ рдиे рд╢рд╣рд░ों рдоें рд╢рд░ाрдм рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдФрд░ рд╡ेрд╢्рдпाрдУं рдХे рдиिрд╡ाрд╕ рдкрд░ рд░ोрдХ рд▓рдЧा рджी рдеी, рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╢рд╣рд░ рдХे рдмाрд╣рд░ 'рд╢ैрддाрдирдкुрд░ी' рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдмрд╕ाрдпा рдЧрдпा рдеा।
'рджाрд╕्рддाрди-рдП-рдЕрдоीрд░ рд╣рдо्рдЬा' рдХा рдЪिрдд्рд░ांрдХрди рдХिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा?
рдЕрдм्рджुрд╕्рд╕рдордж
рдоंрд╕ूрд░
рдоीрд░ рд╕ैрдпрдж рдЕрд▓ी
рдЕрдмुрд▓ рд╣рд╕рди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
'рд╣рдо्рдЬाрдиाрдоा', рдЬिрд╕े 'рджाрд╕्рддाрди-рдП-рдЕрдоीрд░ рд╣рдо्рдЬा' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдоुрдЧрд▓ рдЪिрдд्рд░рдХрд▓ा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХृрддि рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХुрд▓ 1200 рдЪिрдд्рд░ рд╣ैं। рд╣рдо्рдЬाрдиाрдоा рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоीрд░ рд╕ैрдп्рдпрдж рдЕрд▓ी рдХो рдкрд░्рдпрд╡ेрдХ्рд╖рдХ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рд╣ुрдоाрдпूँ рдХे рд╕рдордп рдХे рджो рдорд╣ाрди рдХрд▓ाрдХाрд░ 'рдоीрд░ рд╕ैрдпрдж рдЕрд▓ी' рдФрд░ 'рдЦ्рд╡ाрдЬा рдЕрдм्рджुрд╕्рд╕рдордж' рдеे।
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдоुрдЧрд▓ рдмाрджрд╢ाрд╣ рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдЙрдирдХे рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдорджрдж рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдлрд░рдоाрди рджिрдпा?
рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдк्рд░рдердо
рдлрд░्рд░ुрдЦрд╕िрдпрд░
рд╢ाрд╣ рдЖрд▓рдо рдж्рд╡िрддीрдп
рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рдж्рд╡िрддीрдп
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рджрд░рдмाрд░ рдоें рдЖрдП рдПрдХ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдоंрдбрд▓ рдХे рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╣ैрдоिрд▓्рдЯрди рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЧрдП рдЗрд▓ाрдЬ рд╕े рдЦुрд╢ рд╣ोрдХрд░, рдоुрдЧрд▓ рдмाрджрд╢ाрд╣ рдлрд░्рд░ुрдЦрд╕िрдпрд░ рдиे 1717 рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рдЙрдирдХे рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдорджрдж рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╢ाрд╣ी рдлрд░рдоाрди рджिрдпा। рдЗрд╕ рдлрд░рдоाрди рдХो рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХा 'рдоैрдЧ्рдиाрдХाрд░्рдЯा' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рд╕рд▓्рддрдирддрдХाрд▓ рдХे рд╕िрдХ्рдХे, рдЯंрдХा, рд╢рд╢рдЧрдиी рдПрд╡ं рдЬीрддрд▓ рдХिрди рдзाрддुрдУं рдХे рдмрдиे рдеे?
рдЪांрджी, рддांрдмा
рд╕ोрдиा, рдЪांрджी, рддांрдмा
рдЪांрджी, рдЬрд╕्рддा, рддांрдмा
рд╕ोрдиा, рдЬрд╕्рддा, рддांрдмा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕рд▓्рддрдирдд рдХाрд▓ рдоें 'рдЯंрдХा' рдЪांрджी рдХा рдФрд░ 'рдЬीрдЯрд▓' рддांрдмे рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рдеा। рдпे рджोрдиों рд╕िрдХ्рдХे рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдП рдЧрдП рдеे। 'рд╢рд╢рдЧрдиी' рднी рдЪांрджी рдХा рд╕िрдХ्рдХा рдеा, рдЬिрд╕े рдлिрд░ोрдЬрд╢ाрд╣ рддुрдЧрд▓рдХ рдиे рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдеा। рдЯंрдХा рдФрд░ рдЬीрддрд▓ рдХा рдЕрдиुрдкाрдд 1:48 рдХा рдеा। рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдкрд╣рд▓ा рд╕ुрд▓्рддाрди рдеा рдЬिрд╕рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рджेрд╢ों рдХे рд╕िрдХ्рдХों рдХे рд╕рдоाрди рдеे।
рдЕрдкрдиे рд╕рдж्рдЧुрдгों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд░рдЬिрдпा рд╕рдлрд▓ рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдХ्рдпोंрдХि
рдЙрд╕рдиे рдЕрд▓्рддुрдиिрдпा рд╕े рд╡िрд╡ाрд╣ рдХिрдпा рдеा
рд╡рд╣ рдкुрд░ुрд╖ рдХी рддрд░рд╣ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддी рдеी
рдЕрдкрдиे рдХрдЯ्рдЯрд░-рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд▓िрдП
рдЙрдЪ्рдЪ-рд╡рд░्рдЧ рдХो рд╕्рдд्рд░ी-рд╢ाрд╕рди рдиाрдкрд╕рди्рдж рдеा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд░рдЬिрдпा рдЕрдкрдиे рдЕрдЪ्рдЫे рдЧुрдгों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдПрдХ рд╢ाрд╕िрдХा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдлрд▓ рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдИ рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХा рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдХे рд╢ाрд╕рди рдХो рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддा рдеा। рд░рдЬिрдпा рдмेрдЧрдо рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдХी рдкрд╣рд▓ी рдФрд░ рдЖрдЦिрд░ी рдорд╣िрд▓ा рд╢ाрд╕िрдХा рдеीं। рд╡рд╣ рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдХी рдмेрдЯी рдеीं рдФрд░ рдмрд▓рдмрди рдХो 'рдЕрдоीрд░-рдП-рд╢िрдХाрд░' рдХा рдкрдж рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдоिрд▓ा рдеा।
рд╡рд╣ рдк्рд░рдердо рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╢ाрд╕рдХ рдХौрди рдеा рдЬिрд╕рдиे рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд (theory of kingship) рдХो рд░ाрдЬाрдУं рдХे рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕िрдж्рдзांрдд (theory of divine right) рдХे рд╕рдоाрди рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा рдеा?
рдРрдмрдХ
рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢
рдмрд▓рдмрди
рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
2
рдЧрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди рдиे 'рд╢ाрд╕рди рдХे рд╕िрдж्рдзांрдд' рдХो 'рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕िрдж्рдзांрдд' рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा। рд╡рд╣ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдиे 1265 рд╕े 1287 рдИ. рддрдХ рджिрд▓्рд▓ी рдкрд░ рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा। рдЙрд╕рдиे рд╢ाрд╕рди рдХो рдПрдХ рдирдпा рдвाँрдЪा рджिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рдЙрд╕рдиे 'рд╕िрдЬрджा' рдФрд░ 'рдкैрдмोрд╕' рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рд╢ुрд░ू рдХी рдФрд░ рдлाрд░рд╕ी рдд्рдпोрд╣ाрд░ 'рдиौрд░ोрдЬ' рдХा рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा। рдЙрд╕рдХी рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो 'рд░рдХ्рдд рдПрд╡ं рд▓ौрд╣' рдХी рдиीрддि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдердо рддрд░ाрдЗрди рдпुрдж्рдз рдоें рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдиे рдХिрд╕рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХिрдпा?
рдоोрд╣рдо्рдордж рдЧोрд░ी
рдмрд▓рдмрди
рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдЦिрд▓рдЬी
рдлिрд░ोрдЬ рд╢ाрд╣ рддुрдЧрд▓рдХ
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рддрд░ाрдЗрди рдХा рдкрд╣рд▓ा рдпुрдж्рдз 1191 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрд╕ рдпुрдж्рдз рдоें рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдиे рдоोрд╣рдо्рдордж рдЧोрд░ी рдХो рд╣рд░ाрдпा рдеा। рдпрд╣ рдпुрдж्рдз рд╣рд░िрдпाрдгा рдХे рддрд░ाрдЗрди рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ुрдЖ рдеा। рддрд░ाрдЗрди рдХा рджूрд╕рд░ा рдпुрдж्рдз 1192 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ, рдЬिрд╕рдоें рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдЪौрд╣ाрди рдХो рдоोрд╣рдо्рдордж рдЧोрд░ी рд╕े рд╣ाрд░ рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा।
рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╡ेрдж рдХौрди-рд╕ा рд╣ै?
рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж
рдЛрдЧ्рд╡ेрдж
рд╕ाрдорд╡ेрдж
рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
1
рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХो рд╕рдмрд╕े рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡ेрдж рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХुрд▓ 10 рдоंрдбрд▓, 1028 рд╕ूрдХ्рдд рдФрд░ 10580 рдЛрдЪाрдПं (рдоंрдд्рд░) рд╣ैं। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХा рддीрд╕рд░ा рдоंрдбрд▓ рд╕ूрд░्рдп рджेрд╡рддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ै, рдФрд░ рдЗрд╕ी рдоें рдЧाрдпрдд्рд░ी рдоंрдд्рд░ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдиौрд╡ें рдоंрдбрд▓ рдоें рд╕ोрдо рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдоंрдд्рд░ों рдХा рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЛрд╖ि рдХो 'рд╣ोрддृ' рдпा 'рд╣ोрддा' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
'рдЛрдЧ्рд╡ेрдж' рдоें рдпрдЬ्рдЮ рд╣ेрддु рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкुрд░ोрд╣िрддों (рдЛрдд्рд╡िрдЬ) рдХा рд╡рд░्рдгрди рдоिрд▓рддा рд╣ै?
рдЪाрд░
рдкाँрдЪ
рдЫः
рд╕ाрдд
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
'рдЛрдЧ्рд╡ेрдж' рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдд рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкुрд░ोрд╣िрддों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдоिрд▓рддा рд╣ै: 1- рдЕрдз्рд╡рд░्рдпु, 2- рд╣ोрддा, 3- рдм्рд░рд╣्рдоा, 4- рдЖрдЧ्рдиीрдз, 5- рдкोрддा, 6- рдиेрд╖्рдЯा, 7- рдк्рд░рд╢ाрд╕्рддा।
'рд╡ेрдж' рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ै?
рдПрдХ
рджो
рддीрди
рдЪाрд░
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рд╡ेрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЪाрд░ рд╣ै: рдЛрдЧ्рд╡ेрдж, рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж, рд╕ाрдорд╡ेрдж рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдкुрд░ोрд╣िрдд 'рд╣ोрддृ' рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं, рд╕ाрдорд╡ेрдж рдХे 'рдЙрдж्рдЧाрддा', рдФрд░ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдХे 'рдЕрдз्рд╡рд░्рдпु' рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рдХे рдкुрд░ोрд╣िрдд рдХो 'рдм्рд░рд╣्рдоा' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж, рд╕ाрдорд╡ेрдж рдФрд░ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ 'рд╡ेрдж рдд्рд░рдпी' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд╣рдб़рдк्рдкрди рдирдЧрд░ рдоें рдЬुрддे рд╣ुрдП рдЦेрддों рдХे рдиिрд╢ाрди рдоिрд▓े рд╣ैं?
рдХाрд▓ीрдмंрдЧा
рдзोрд▓ाрд╡ीрд░ा
рдоोрд╣рдирдЬोрджрдб़ों
рд▓ोрдерд▓
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рдХाрд▓ीрдмंрдЧा, рдЬो рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рд╣рдиुрдоाрдирдЧрдв़ рдЬिрд▓े рдоें рдШрдЧ्рдШрд░ рдирджी рдХे рдмाрдПं рдХिрдиाрд░े рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╕्рдерд▓ рд╣ै। 1952 рдоें рдЕрдорд▓ाрдиंрдж рдШोрд╖ рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें рдпрд╣ां рдЦुрджाрдИ рдХी рдЧрдИ рдеी। рдпрд╣ां рд╕े рдкूрд░्рд╡-рд╕िंрдзु рдХाрд▓ рдХी рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЦोрдЬ рдПрдХ рдЬुрддा рд╣ुрдЖ рдЦेрдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЖрдб़ी-рддिрд░рдЫी рдЬुрддाрдИ рдХी рдЧрдИ рдеी।
рдЖрдИ.рдЖрдИ.рдЯी., рдЦрдб़рдЧрдкुрд░ рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рджрд▓ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдХिрддрдиे рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рди рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдХा рд╣ोрдиा рд╕िрди्рдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдкрддрди рдХा рдХाрд░рдг рд░рд╣ा рдеा?
600 рд╡рд░्рд╖
700 рд╡рд░्рд╖
800 рд╡рд░्рд╖
900 рд╡рд░्рд╖
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
3
рдЖрдИ.рдЖрдИ.рдЯी. рдЦрдб़рдЧрдкुрд░ рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдиे рд▓рдЧрднрдЧ 4350 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЦрдд्рдо рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рдмрдиे рд╕ूрдЦे рдХी рдЕрд╡рдзि рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд▓рдЧрднрдЧ 900 рд╕ाрд▓ рддрдХ рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рдмाрд░िрд╢ рди рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ुрдИ, рдЬिрд╕ рдХाрд░рдг рд╕िंрдзु рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕рд╣ाрдпрдХ рдирджिрдпाँ рд╕ूрдЦ рдЧрдИं। рдЗрди рдирджिрдпों рдХे рдХिрдиाрд░े рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧ рдЧंрдЧा-рдпрдоुрдиा рдШाрдЯी рдХी рдУрд░ рдЪрд▓े рдЧрдП рдЬрд╣ाँ рдмाрд░िрд╢ рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддी рдеी।
рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХी рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХ्рдпा рд╣ै?
рдкрдХी рдИंрдЯ рд╕े рдмрдиी рдЗрдоाрд░рдд
рдк्рд░рдердо рдЕрд╕рд▓ी рдоेрд╣рд░ाрдм
рдкूрдЬा-рд╕्рдерд▓
рдХрд▓ा рдФрд░ рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा
рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं/рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ
0
рд╕िंрдзु рдШाрдЯी рд╕рдн्рдпрддा рдХो рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдердо рдирдЧрд░ीрдп рдХ्рд░ांрддि рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ीं рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдирдЧрд░ों рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдирдЧрд░ рдПрдХ рдЬाрд▓ рдХी рддрд░рд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдеे рдФрд░ рд╕рдб़рдХें рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рд╕рдордХोрдг рдкрд░ рдХाрдЯрддी рдеीं। рднрд╡рди рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдкрдХी рд╣ुрдИ рдИंрдЯों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рд╣ाрд▓ांрдХि рдХिрд╕ी рднी рдкुрд░ाрд╕्рдерд▓ рд╕े рдоंрджिрд░ рдХे рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдирд╣ीं рдоिрд▓े рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╕ूрд░्рдп рдкूрдЬा, рдЕрдЧ्рдиि рдкूрдЬा рдФрд░ рдоाрддृрджेрд╡ी рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХे рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЕрд╡рд╢्рдп рдоिрд▓े рд╣ैं।
\u0935\u093E\u0939! \u0906\u092A\u0928\u0947 \u0915\u092E\u093E\u0932 \u0915\u0930 \u0926\u093F\u092F\u093E!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u092C\u0922\u093C\u093F\u092F\u093E! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u092E\u0947\u0939\u0928\u0924 \u0906\u092A\u0915\u094B \u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0920 \u092C\u0928\u093E \u0938\u0915\u0924\u093E \u0939\u0948!
\u092C\u0939\u0941\u0924 \u0916\u093C\u0930\u093E\u092C \u092A\u0930\u092B\u0949\u0930\u092E\u0947\u0902\u0938! \u0925\u094B\u0921\u093C\u093E \u0914\u0930 \u091F\u094D\u0930\u093E\u0908 \u0915\u0930\u094B!
\u0915\u094B\u0908 \u092C\u093E\u0924 \u0928\u0939\u0940\u0902! \u0926\u094B\u092C\u093E\u0930\u093E \u0915\u094B\u0936\u093F\u0936 \u0915\u0930\u094B \uD83D\uDE0A
\u0938\u093E\u092E\u093E\u0928\u094D\u092F \u091C\u094D\u091E\u093E\u0928 \u0914\u0930 \u0917\u0923\u093F\u0924 \u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C
\u092A\u093F\u091B\u0932\u093E
\u0905\u0917\u0932\u093E
\u0938\u092E\u093E\u092A\u094D\u0924
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0917\u0932\u0924 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0938\u092E\u092F \u0932\u0917\u093E
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u091B\u093F\u092A\u093E\u090F\u0902
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0938\u092E\u0940\u0915\u094D\u0937\u093E \u0938\u0942\u091A\u0940
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930 \u0926\u0947\u0916\u0947\u0902
\u092A\u0941\u0928\u0903 \u0936\u0941\u0930\u0942 \u0915\u0930\u0947\u0902
\u0915\u094D\u0935\u093F\u091C\u093C \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923!
\u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u092B\u0932\u0924\u093E\u092A\u0942\u0930\u094D\u0935\u0915 \u092A\u0942\u0930\u094D\u0923 \u0915\u0930\u0928\u0947 \u0915\u0947 \u0932\u093F\u090F
\u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924 \u092A\u094D\u0930\u092E\u093E\u0923 \u092A\u0924\u094D\u0930
\u0938\u094D\u0915\u094B\u0930
\u0915\u0941\u0932 \u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930
\u0932\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E \u0938\u092E\u092F
\u092A\u0930\u093F\u0923\u093E\u092E \u092A\u0930 \u0935\u093E\u092A\u0938 \u091C\u093E\u090F\u0902
\u0938\u0939\u0940!
\u0917\u0932\u0924!
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0928\u0939\u0940\u0902 \u0926\u093F\u092F\u093E \u0917\u092F\u093E
\u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u0938\u094D\u092A\u0937\u094D\u091F\u0940\u0915\u0930\u0923:
\u0906\u092A\u0915\u093E \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930 \u0917\u0932\u0924 \u0925\u093E\u0964 \u0938\u0939\u0940 \u0909\u0924\u094D\u0924\u0930:
\u092A\u094D\u0930\u0936\u094D\u0928
/
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)
\u0909\u0924\u094D\u0924\u0940\u0930\u094D\u0923 (PASS)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
✓ \u0938\u0924\u094D\u092F\u093E\u092A\u093F\u0924
\u0917\u094D\u0930\u0947\u0921\u093F\u0902\u0917 \u092E\u093E\u0928\u0926\u0902\u0921
\u0938\u0930\u094D\u0935\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOPPER)
\u0936\u094D\u0930\u0947\u0937\u094D\u0920 (TOP)
\u0938\u092B\u0932 (PASS)
\u0905\u0938\u092B\u0932 (FAIL)